Over hervorming van de VN zelf wordt weinig gezegd en een vernieuwing van de Veiligheidsraad komt er zelfs niet in voor. Over deze punten kon men het niet meer eens worden.

De ontwerptekst, waarin geen grote wijzigingen worden verwacht, bevestigt het belang van de Millenniumdoelen, die onder meer eisen dat in 2015 de armoede met de helft moet zijn teruggebracht. Maar verwijzingen naar het afbreken van handelsbarrières zijn er op verzoek van de Verenigde Staten weggelaten. Het akkoord steunt wel dat 0,7 procent van het bruto nationaal product naar ontwikkeling moet.

De VN-lidstaten veroordelen in het document „terrorisme in alle vormen”, maar voorstellen om alle aanslagen op burgers als terreur te beschouwen zijn afgewezen.

Ook bleek het nog steeds te politiek gevoelig een definitie van terrorisme te geven. Het document meldt wel dat er een Mensenrechtenraad wordt opgericht, maar stelt daar verder geen criteria meer voor. Het waren vooral de Amerikanen die af wilden van de huidige Mensenrechtencommissie. De Russen en Chinezen weerstonden echter de plannen voor een nieuwe Mensenrechtenraad, die hetzelfde gezag zou moeten krijgen als de huidige Veiligheidsraad.

„Mensenrechten zijn een superpolitiek onderwerp”, zei de Nederlandse ambassadeur Van den Berg gisteravond. „Het ontwerpakkoord geeft in elk geval de contouren van de raad. Dit debat gaat dus wel door.”

Over ontwapening en het verbod op kernwapens zegt het document niets, terwijl eerdere voorstellen daar wel uitspraken over bevatten. „Een grote schande”, noemde VN-secretaris-generaal Kofi Annan dit gisteren. Hij voegde eraan toe te hopen dat de regeringsleiders dit nog zouden repareren.

De tekst van 36 bladzijden betekent een doorbraak in het diplomatieke proces, waarvan velen dachten dat het was stukgelopen. Aan het begin van de zomer was er brede overeenstemming over een document, maar dat werd door de nieuwe Amerikaanse ambassadeur bij de VN, John Bolton, weer helemaal opengebroken.

Dinsdag stelde Bolton zich achter het akkoord, waarin met name op het gebied van ontwikkelingssamenwerking veel is overeind gebleven wat de VS hadden willen schrappen. „Dit stuk is niet de alfa en de omega over de VN, maar dat hadden we ook niet verwacht”, aldus Bolton.

Het ontwerpakkoord is het resultaat van drie weken waarin volgens waarnemers „dag en nacht” werd onderhandeld door een kerngroep van 32 landen. De Nederlandse VN-ambassadeur, Van den Berg, speelde een centrale rol in dat proces.

Terwijl de eerste regeringsleiders gisteren al in New York waren gearriveerd, waren diplomaten nog bezig met het „schetsen” van varianten.

Ondanks dat het een zeer afgeslankte tekst is, toonden diplomaten zich er gisteravond „niet ontevreden” over. „Toen we een paar dagen geleden bij elkaar zaten, had ik niet gedacht dat dit er nog uit zou komen”, zei de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken, Bot, gisteravond, tijdens een gezamenlijke persconferentie met premier Balkenende en minister van Ardenne van Ontwikkelingssamenwerking.

Ook Balkenende toonde zich naast tevreden ook kritisch over het akkoord. „Vooral op het gebied van ontwikkelingssamenwerking staan er goede zaken in. Maar op andere punten, zoals de Mensenrechtenraad en ontwapening, bevat het te weinig.”

Minister Van Ardenne was blij dat zo veel van de tekstvoorstellen over ontwikkelingssamenwerking overeind was gebleven. De Amerikaanse ambassadeur Bolton wilde aanvankelijk ook alle verwijzingen naar de Millenniumdoelen schrappen. Van Ardenne: „Armoede bestrijden is niet zo ingewikkeld. We weten allemaal hoe het moet. Nu nog de politieke wil.”

Minister Bot noemde het ontbreken van voorstellen voor de hervorming van de Veiligheidsraad „een van de grootste manco’s” van het akkoord. „Dit onderwerp is geparkeerd. Het voordeel is wel dat er diverse varianten op tafel liggen, dus ook dit debat gaat door. Iedereen begrijpt dat we ook niet op de huidige voet verder kunnen.”

Volgens een diplomaat die steeds bij de hervormingsplannen van de VN betrokken is geweest, hadden de meeste lidstaten de vernieuwing van de Veiligheidsraad „al maanden” laten vallen. „Dat is in de ijskast beland. De angst was dat een mislukking op dat punt namelijk het hele akkoord in gevaar zou hebben gebracht.”

De noodzaak van hervormingen bij de VN werd de laatste jaren sterk benadrukt door niemand minder dan topman Annan zelf. Hij benadrukte diverse keren dat een gebrek aan armoedebestrijding zou uitlopen op grote risico’s voor de veiligheid. De zaak kwam in een stroomversnelling door de diplomatieke crisis rond Irak. Vanaf dat moment groeide er steun voor een hervorming van de V-raad, maar dat is er dus niet van gekomen.

Balkenende waarschuwde ervoor de VN nu geen „aangeschoten wild” te noemen. „We kunnen niet zonder de VN.”