Dat staat in een rapport over de gevolgen van de ramp dat het VN-orgaan dinsdag in Wenen presenteerde. De ontploffing van een kernreactor twintig jaar geleden veroorzaakte een wolk van radioactieve deeltjes. Blootstelling aan die radioactiviteit leidde tot onder meer schildklierkanker en leukemie. Het totale dodental door die ziektes kan volgens de VN nog oplopen tot 4000. Een aanzienlijk aantal, maar veel minder dan werd gevreesd omdat veel zieke mensen genezen.

Behalve met lichamelijke klachten kampen mensen ook met psychische problemen. Ze zijn ervan overtuigd dat hun gezondheid door de straling slecht is en dat ze korter zullen leven. Volgens het rapport zijn de gevolgen van Tsjernobyl voor de geestelijke gezondheid het grootste gezondheidsprobleem dat ooit door een ongeluk is veroorzaakt.

Aan het rapport werkten in opdracht van het Tsjernobil Forum ongeveer honderd wetenschappers mee. De groep bestaat uit vertegenwoordigers van IAEA, zeven andere VN-organen en de regeringen van Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland.

Volgens co-auteur Fred Mettler is het voor het eerst dat alle betrokken organen en regeringen een schatting van het dodental geven. De Oekraïense regering meldde eerder dat zij 4400 sterfgevallen had geregistreerd.

Greenpeace veroordeelde het rapport in felle bewoordingen. Het IAEA maakt zich schuldig aan het verdoezelen van de effecten van de ramp en dat is niet alleen een belediging voor de duizenden slachtoffers, maar leidt er mogelijk ook toe dat mensen verhuizen naar de besmette regio’s, zei woordvoerder Jan van de Putte van Greenpeace.

Vladimir Tsjoeprov van de Russische tak van Greenpeace trok de methodologie van de VN-onderzoekers in twijfel. Ze laten namelijk de mensen die voortijdig overlijden als gevolg van de ramp buiten beschouwing. Ongeveer 100.000 mensen hebben meegedaan aan het opruimen na de ramp. Zij zijn vatbaarder voor ziektes omdat hun immuunsysteem is verzwakt, aldus Tsjoeprov.

Ook in de Oekraïne werd afkeurend gereageerd op het rapport. Iedereen die de gevolgen van de ramp bagatelliseert, moet hier komen wonen en het probleem van binnenuit meemaken, zei een woordvoerder van het ministerie van Noodsituaties.

Het IAEA signaleert een groot tekort aan accurate informatie over de gevolgen van de ramp, waardoor de psychische impact ervan tot het grootste gezondheidsprobleem is uitgegroeid. De problemen manifesteren zich vooral in een negatieve inschatting van de eigen gezondheid en de verwachte levensduur, gebrek aan initiatieven en afhankelijkheid van overheidshulp. In verband hiermee wordt gesproken van een „verlammend fatalisme.”

De onderzoekers constateren dat er geen bewijzen zijn dat de ramp heeft geleid tot een daling van de vruchtbaarheid of tot andere aangeboren lichaamsgebreken. Van de ongeveer 4000 gevallen van schildklierkanker heeft 99 procent de ziekte overleefd. Ten minste negen kinderen zijn eraan gestorven.

De mensen in de directe omgeving van de kerncentrale en werknemers die op het terrein schoonmaakwerkzaamheden verrichtten en daardoor bloot stonden aan relatief veel straling, ondervonden ’ernstige gezondheidsproblemen’, zegt de voorzitter van het Tsjernobyl Forum, Burton Bennett. Afgezien van enkele uitzonderlijke gebieden dicht bij de centrale zijn er in de wijde omtrek evenwel geen bewijzen gevonden voor belangrijke negatieve gevolgen voor de volksgezondheid, zegt Bennett.

Armoede en ziekten die samenhangen met leefwijze, zoals hart- en vaatziekten en geestelijke gezondheidsproblemen, ’vormen een veel groter gevaar voor plaatselijke gemeenschappen dan de blootstelling aan straling’, aldus het rapport. ’In de meeste gebieden zijn de problemen van economische en psychologische aard, en gaat het niet om gezondheids- of milieuproblemen’, concludeert wetenschappelijk secretaris Michail Balonov.

De onderzoekers zeggen verder dat het stralingsniveau in de omgeving van Tsjernobyl tot een aanvaardbaar peil is gedaald, afgezien van een verboden gebied met een omtrek van dertig kilometer rond de centrale en enkele ontoegankelijk verklaarde meren en bossen.

De rapporteurs waarschuwen voor de sarcofaag die om de beschadigde reactor is gebouwd. Het betonnen omhulsel is onderhevig aan erosie, waardoor het gevaar ontstaat van instorting en het vrijkomen van radioactieve stof.