De teruggetreden partijleider Ad Melkert zei dat de partij moet gaan werken aan het „herstel van de verbindingen met de samenleving.” Hij kreeg na zijn toespraak een lang ovationeel applaus.

Volgens Koole is een kritische bezinning op het eigen functioneren hard nodig. Hij erkende dat zijn partij „geen adequaat antwoord” had op de problemen van de wijken waar veel migranten wonen. Na twaalf jaar regeren werd de PvdA gezien als een technocratisch en gesloten bolwerk.

Een eerste stap om dat te doorbreken, wordt een referendum onder de PvdA-leden om een nieuwe fractievoorzitter en daarmee de nieuwe partijleider te kiezen. Dat zal nog voor de kerstdagen gebeuren.

De huidige fractievoorzitter, Jeltje van Nieuwenhoven, „denkt niet” dat ze zich dan kandidaat zal stellen. Anderen die binnen de partij genoemd worden, zoals demissionair staatssecretaris Bos en vice-fractievoorzitter Duivesteijn, wilden zich hierover nog niet uitlaten.

Van Nieuwenhoven zei niet bereid te zijn als nieuwe fractievoorzitter PvdA-Tweede-Kamerleden te dwingen af te treden. De PvdA is bij de verkiezingen gehalveerd tot 23 zetels. Dat heeft geleid tot een onevenwichtige samenstelling van de fractie, met naar verhouding veel demissionaire bewindslieden.

De nieuwe fractievoorzitter wil over twee weken een bijeenkomst beleggen met de fractie en de tien eerstvolgende kandidaten op de lijst. Fractieleden kunnen bij deze „dag op de hei”, als gepraat wordt over de manier van oppositie voeren, individueel beoordelen of zij zich willen terugtrekken. Dan zal blijken of en in hoeverre nieuw talent een kans krijgt in de PvdA-fractie.

Melkert zei in zijn toespraak dat bij „alle noodzaak van grondig zelfonderzoek” de partij niet in de valkuil moet vallen van een „weg met ons schuldbesef.” Het evenwicht tussen het versterken van de economie en het sociale beleid wordt met het maken van een nieuwe coalitie verbroken, aldus Melkert. „Sociaal wordt sluitstuk. Duurzaamheid een doekje voor het bloeden. We kunnen ons niet veroorloven te lang bezig te zijn met onszelf. En we hoeven het elkaar ook niet aan te doen om ons programma van 15 december overboord te gooien. Laat dat juist de basis zijn voor onze oppositie tegen wat zich nu aftekent.”

Van Nieuwenhoven liep in haar toespraak vooruit op de rol in de oppositie: „Krijgen we straks een Nederland waarin de oorlog wordt verklaard aan de vakbeweging en arbeidsongeschikten vooral gezien worden als een kostenpost?”

Ook is de PvdA tegen ziektekostenpremies die niet afhangen van het inkomen. „Krijgen we een Nederland waarin je elk jaar moet afwachten of CDA-leider Balkenenende en VVD-leider Zalm je genoeg geld geven om je polis te kunnen betalen?”, hield Van Nieuwenhoven haar partijgenoten voor.