”Luthers Werke 4: Schriften Teil 2”; Metzler Verlag, Stuttgart, 2005
ISBN 3 7400 0867 9
Pagina’s: zestien delen, in totaal 10.676
Prijs: € 612,50. In totaal bijna 10.000 pagina’s, in zestien dikke gebonden delen en dan is het nog niet eens alles wat Luther aan prediking en schriftuitleg heeft geschreven. Opnieuw verscheen bij de Duitse uitgever Metzler een set in de herdruk van Luthers verzamelde werken. De serie is een aanwinst voor ieder die met Luther en de Reformatie aan het werk wil en is een stimulans om als Luther zelf voortdurend met de Heilige Schrift bezig te zijn.

De herontdekking van de Bijbel en van de kracht van het Woord brachten Luther tot preken en tot het schrijven van bijbelverklaringen. Het volk moet bij het Woord blijven en daarom moet het Woord tot het volk komen.

De methode die Luther hanteerde voor zijn schriftuitleg week sterk af van wat gangbaar was geweest. Allegorese en moralisme hadden lange tijd de toon gezet. Bij Luther is de vraag naar Christus en het geloof het leidende principe. Vanuit de eenheid van Oude en Nieuwe Testament kan en moet steeds de vraag gesteld worden hoe vanuit deze ene tekst Christus gezien, gehoord en verkondigd kan worden.

Tevens gebruikt Luther de onderscheiding van letter en Geest. Daarbij is ”Geest” niet een middel om achter de letterlijke tekst een diepere zin te zoeken. Met het onderscheid doelde Luther op een bijbeluitleg die de mens via de tekst voor het kruis van Christus brengt en die overgang van de tekst naar het kruis kan alleen door de Geest verwerkelijkt worden. Luther besefte daarom dat het voor een uitlegger noodzakelijk is naar de Hebreeuwse en de Griekse tekst terug te gaan, om zo dicht mogelijk te komen bij de woorden die de Heere zelf gebruikt om Zijn heil bekend te maken. Eveneens maakte hij gebruik van de kennis die er op dat moment was over de geschiedenis en de cultuur van het Midden-Oosten.

Doeken
Mochten er nog mensen zijn die denken dat Luther met het Oude Testament niet veel ophad, dan kunnen zij zich door deze boeken laten corrigeren. Voor Luther zijn de boeken van het Oude Testament de doeken waarin Christus gewikkeld is en de kribbe waarin Hij ligt. Het is niet zomaar, aldus Luther, dat de engelen de herders naar de stal sturen, en ook wij zullen Hem in die doeken van het Oude Testament vinden.

Zeker, Luther was wel van mening dat het Oude Testament sterk door de wet bepaald werd, maar dat het toch ook de wet is die aan de zonde ontdekt en dat deze ontdekking een mens tot Christus moet brengen. Zo komt die methode van Luther, waarbij Christus uit de tekst te horen moet zijn, ook in zijn preken over het Oude Testament naar voren. De Psalmen vormden voor Luther het hart van het Oude Testament en aan die psalmenuitleg is dan ook veel aandacht besteed. Steeds meer echter wordt onderzoek gedaan naar Luthers uitleg van de andere oudtestamentische boeken en daaruit is reeds nu duidelijk hoe zorgvuldig Luther met de tekst omging.

Dat met de brief van Jakobus -„een briefje van stro”- de kachel aangemaakt moest worden, is een opvatting van Luther die bekend is en die hem ook in diskrediet gebracht heeft. Luther zou het met het gezag van de Bijbel niet zo nauw nemen en die misvatting kwam sommige protestantse theologen best goed uit.

Wie echter deze delen met preken en commentaren doorgaat, merkt al snel dat het bij Luther wel even wat anders lag. Luther had zeker een bepaalde moeite met de brief van Jakobus en met Hebreeën en Openbaring, en Luther wist deze moeite dan ook op zijn geheel eigen en soms onvoorzichtige wijze te formuleren. In de loop der jaren begon hij er echter wel wat anders over te denken en dat wordt nogal eens vergeten. De kritiek op Jakobus gaat hij veel milder formulieren en voor de Openbaring aan Johannes krijgt hij zelfs grote waardering.

Prachtig is ook wat hij zegt over de Handelingen der apostelen. Luther zegt dat je in dit boek kunt zien dat wat Paulus zegt waar is, namelijk dat geen werk en geen wet, maar alleen geloof de mens rechtvaardig maakt. De kerkgeschiedenis wordt volgens Luther van begin tot einde bepaald door één wet: alleen geloof maakt rechtvaardig.

Gebruik
Luther heeft in ieder geval één nadeel. Hij heeft zo veel meer woorden nodig dan bijvoorbeeld Calvijn. Elke predikant die Luther wel eens voor een preek geraadpleegd heeft, zal dat kunnen beamen. Je moet bij Luther veel lezen voordat je bij de eigenlijke tekstuitleg komt. Maar anderzijds moet ik ook zeggen dat het bij Luther zo veel meer bruist dan bij Calvijn. Daarom gebruik ik ze bij het maken van preken graag beide. Luther lezen vraagt tijd, maar geeft veel inzicht, veel pastorale wijsheid en vooral veel zicht op Christus.