vindt dat betweterig. Dit is de eerste bijdrage van een serie waarin deskundigen terugblikken op de recente aanslagen. Het geluid van de afschuwelijke bomaanslagen in Londen en Egypte is nog niet weggestorven of deze of gene betweter weet al met stelligheid te beweren dat de eerste oorzaken bij ”ons” moeten worden gezocht. ”Ons” staat dan voor het Westen, in het bijzonder de Verenigde Staten van Amerika, het land dat de facto Irak en Afghanistan in beheer heeft.

Zelfs als het waar zou blijken te zijn, blijft deze stelligheid verbazen. Het antwoord op de vraag naar de achterliggende oorzaken is ongetwijfeld interessant en van belang, maar de vraag zelf evenzeer.

Toch eerst iets over die oorzaken. De aanslag in de Egyptische badplaats Sharm al Sheikh op 23 juli lijkt op het eerste gezicht op aanslagen die eerder elders in Egypte, zoals in Luxor, werden gepleegd. De daders, afkomstig uit de kring van de fundamentalistische Moslim Broederschap, zochten daarmee allereerst de confrontatie met het regiem van president Mubarak. Dat regiem wordt verweten te heulen met de geseculariseerde en decadente cultuur van het Westen. En mochten de daders van de aanslagen van vorige maand in Londen, als vermoed, gevonden worden in al Qaida-kringen, dan geldt hetzelfde: religieuze en culturele haat tegen het Westen en daarmee collaborerende regiems in de Arabische wereld (naast Egypte ook bijvoorbeeld Saudi-Arabië).

Vernedering

Voor deze haat zijn zonder moeite oorzaken aan te wijzen. Veel moslims beschouwen de relatieve achterlijkheid van hun eens zo machtige en trotse islamwereld als een vernedering. Het zogenaamde christelijke Westen blijkt dan toch ”superieur” te zijn en dat is een voedingsbodem voor afgunst uitmondend in haat. Dan zijn er de herinneringen aan de koloniale tijd, toen veel moslimlanden verknipt, verdeeld en beheerd werden door westerse mogendheden. En actueel is er natuurlijk de Amerikaanse aanwezigheid in Irak en Afghanistan.

Laten we ons niet vergissen: de grote massa in veel moslimlanden heeft niet zo veel last van haatgevoelens. Integendeel, hij is gefascineerd door die westerse cultuur. Als zo vaak zijn het intellectuelen die hun vernedering laten radicaliseren tot uitingen van geweld, gehuld in een godsdienstig kleed. Natuurlijk, het zou ongepast zijn dit geweld rechtstreeks op het conto van de islam te schrijven. Toch houd ik het niet voor onmogelijk dat doctrinaire factoren een rol spelen. De taal van de islam is militant, zo niet gewelddadig, en humanitair-morele noties als vergevingsgezindheid en lankmoedigheid zijn zwak ontwikkeld.

Terug naar de vraag. Ook als er een schim van begrijpen mogelijk zou zijn voor de drijfveren achter dit geweld, dan nog kan dit bij geen enkel beschaafd mens leiden tot de conclusie dat er een rechtvaardiging zou zijn voor dit type geweld. De wereld kent immers, hoe bescheiden ook, elementaire regels van humanitair oorlogsrecht. Welnu, die regels staan onder geen enkel beding toe dat volstrekt onschuldige treinreizigers of toeristen worden vermoord. Die regels gaan ervan uit dat een oorlog een strategie kent, bijbehorende instrumenten en winnaars en verliezers, maar voorzien niet in situaties van grillige en puur kwaadaardige uitbarstingen van haat. Een haat die de daders in staat stelt -zie ook het verweer van Mohammed B., de moordenaar van Theo van Gogh- de ander zodanig te ontmenselijken dat diens leven inderdaad van geen enkele waarde meer lijkt.

Verhuld antisemitisme

Waarom dan toch die vaak zo snelle, ja bijna gretige, akten van zelfbeschuldiging? Het is lastig bewijsbaar, maar ik kan de indruk niet altijd van mij afzetten dat het soms ten diepste gaat om uitingen van westerse culturele en godsdienstige zelfhaat. Dat kan zijn omdat men gebukt gaat onder schuldgevoelens verband houdend met het -al dan niet vermeende- onrecht dat ”wij” de landen van de derde wereld en in het bijzonder de landen van het Midden-Oosten hebben aangedaan. Ook kan de aversie tegen de christelijke wortels van het Westen zo doorslaan dat dit een nauwelijks beredeneerde rechtvaardiging oplevert voor elke daad gericht tegen dat Westen. En waar een verband kan worden gelegd met het Midden-Oostenconflict gaat het om de zoveelste uitdrukking van verhuld antisemitisme.

Dit is slechts een poging tot analyse. Nooit mag worden vergeten dat een moord door niets kan worden gerechtvaardigd. Een verklaring, gezocht of aannemelijk, is nog geen rechtvaardiging. Het kan een deugd zijn wanneer men bij geconstateerd kwaad ook bij zichzelf te rade gaat, maar het rechtvaardigen van deze moorden is een uiting van morele weekheid en een schending van het beeld de slachtoffers.

De auteur is lid van de Eerste Kamer voor de ChristenUnie en heeft onder meer buitenlandse zaken in zijn portefeuille.