”Het boek dat niemand las. In de voetsporen van Nicolaus Copernicus”
Auteur: Owen Gingerich; vert. Rob Hartmans
Uitgeverij: Ambo, Amsterdam, 2004
ISBN 90 263 1863 4
Pagina’s: 312
Prijs: € 22,95. Sommige boeken zijn te ingewikkeld om gelezen te worden. Sommige daarvan zijn desondanks zo invloedrijk dat ze toch over de hele wereld gaan. Dat geldt ook voor het boek ”De Revolutionibus” van de sterrenkundige Nicolaus Copernicus (1473-1543), waarin hij de zon in het middelpunt van ons zonnestelsel plaatst. De Amerikaanse sterrenkundige Owen Gingerich volgde de sporen van het boek.

Gingerich reisde tal van bibliotheken langs waar exemplaren van ”De Revolutionibus” liggen. Opmerkelijke vondsten deed hij. Over zijn zoektocht naar de geschiedenis van Copernicus’ boek schreef hij een boek dat een mengsel is van wetenschapshistorie, bibliografie, memoires en reisverslag. Een interessante mix, die hier en daar echter wat te veel het karakter van een dagboek krijgt als minder relevante details over verblijfplaatsen en bezoeken aan musea de tekst luchtiger moeten maken. Toch is het boek een boeiend verslag van de zoektocht naar de lezer achter ”De Revolutionibus”.

Gingerich laat duidelijk zien dat Copernicus met zijn voor veel Europeanen schokkende theorie in de zestiende eeuw grote invloed heeft gehad in wetenschappelijke kringen. Copernicus werd gelezen. Dat bewijzen de vele edities van ”De Revolutionibus” die voorzien zijn van opmerkingen en aantekeningen in de kantlijn. Het is knap van Gingerich dat hij via handschriftvergelijking vroegere eigenaren of gebruikers van het boek heeft weten te traceren.

Het boek geeft ongemerkt veel informatie over Copernicus, want wie in het spoor van de boeken van Copernicus reist, reist ook in het spoor van de Poolse astronoom zelf. Gingerich beschrijft de woon- en werkomgeving van de astronoom en put uit zijn correspondentie.

De zoektocht van Gingerich heeft tientallen jaren geduurd. Daardoor komt de lezer ook in het Polen van voor de val van de Muur en in de bureaucratische en strenggecontroleerde Sovjet-Unie waar veel wetenschapshistorische schatten liggen. Even interessant is het bezoek aan de zeker zo rijke bibliotheekzalen van het Vaticaan.

Bibliofielen zijn saai voor de goegemeente, maar van het leven van Gingerich kan dat niet gezegd worden. Als kenner van de boeken van Copernicus komt hij een paar keer in aanraking met de Amerikaanse veiligheidsdienst FBI als op boekenveilingen zeer waardevolle edities van ”De Revolutionibus” opduiken die ontvreemd blijken te zijn uit bibliotheken.