„Allerlei belangengroepen, en niet in de laatste plaats de politieke partijen, proberen het hooggerechtshof en natuurlijk vooral benoemingen voor het hoogste Amerikaanse rechtscollege te politiseren. Dat is betreurenswaardig, hoewel de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het hof daar zelf aan heeft meegewerkt. Het besliste eind 2000 dat George Bush winnaar was van de presidentsverkiezingen. Daarmee plaatste het college zich midden in het politieke speelveld”, aldus politiek analist Roger Pilon van het Cato Research Instituut in Washington.

Waarom creëren uitspraken van het hooggerechtshof (het Amerikaanse equivalent van de Nederlandse Hoge Raad) vaak zo veel emoties in de VS? „Omdat wij een natie zijn waar belangengroepen via moderne communicatiemiddelen claimen dat zij de grote middenmoot vertegenwoordigen, terwijl het in werkelijkheid om slechts kleinere groepen -liberaal of conservatief- gaat, en zeker niet om de overgrote meerderheid van de Amerikaanse burgers. Politici ter linker- en ter rechterzijde van het politieke spectrum houden echter terdege rekening met deze groepen omdat zij die nodig hebben, zeker nu het verschil tussen de partijen bij verkiezingensuitslagen minimaal is gebleken. Bovendien vecht men in dit land kwesties voor de rechter uit waarover in andere landen door het parlement worden beslist”, meent Pilon.

Belangengroepen van diverse pluimage hebben zich al geruime tijd voorbereid op een ideologische strijd over het hooggerechtshof. De voorzitter van het hof, opperrechter William Rehnquist, is tenslotte 80 jaar oud en wordt sinds vorig jaar behandeld voor kanker aan het strottenhoofd. Rechters van het hooggerechtshof worden voor het leven benoemd. Zij kunnen alleen zelf beslissen om op te stappen, zoals rechter Sandra O’Connor enkele weken geleden deed. Of de dood maakt een einde aan hun ambtstermijn. Algemeen werd aangenomen dat Rehnquist als eerste van de huidige leden zou opstappen, maar hij liet twee weken geleden -na een korte opname in het ziekenhuis wegens een „griepje” plus daaropvolgende speculaties- duidelijk weten dat hij voorlopig aanblijft.

Federale rechterlijke benoemingen -dat wil zeggen benoemingen op landelijk niveau- plus de benoemingen voor het hooggerechtshof moeten goedgekeurd worden door de Senaat. Ook hier dus weer het politieke element, want Republikeinen en Democraten zullen kandidaten onder vuur nemen met uitspraken uit het verleden waarmee zij zich moeilijk konden verenigen. Natuurlijk heeft ook de benoeming zelf een duidelijk politiek element. „Een president kan met een benoeming voor het hooggerechtshof zijn stempel op dit college drukken, ook nog lange tijd nadat hij zelf het Witte Huis heeft verlaten. Het gaat hier dus om een politieke erfenis die presidenten gewoonlijk zeer serieus nemen”, aldus Pilon.

Zo’n benoeming kan overigens ook verkeerd uitvallen. Sommige rechters worden met een uitgesproken stempel -”conservatief”, ”liberaal” of ”pragmatisch”- in het college benoemd, maar blijken zich na geruime tijd in een andere richting te ontwikkelen. Uiteraard zeer tot ongenoegen van hun achterban, die soms van verraad spreekt. „Rechter David Souter is zo’n geval. Hij werd door Bush senior als conservatief benoemd in het hooggerechtshof, maar heeft zich sindsdien steeds meer in liberale richting geprofileerd”, aldus William Stuntz, hoogleraar strafrecht aan de Harvard Law School van de gelijknamige universiteit in Massachusetts.

Prof. Stuntz betreurt de toenemende politisering van het hooggerechtshof, waar belangengroepen hun „culturele oorlog” vaak in laatste instantie uitvechten. „Roberts zal vooral aan de tand gevoeld worden over zijn denkbeelden over abortus. De Republikeinen zullen tegen zijn benoeming stemmen als hij voor abortus is. De Democraten zullen tegenstemmen als hij abortus weer wil verbieden. Roberts neemt op dit gebied overigens een pragmatisch tussenstandpunt in, dus dat kan voor het nodige vuurwerk zorgen. Volgens mij zou het echter beter zijn als men zich eens zou concentreren op het wérkelijke werk van het hooggerechtshof”, verzucht Stuntz.

De hoogleraar wijst erop dat kwesties als abortus, homohuwelijk en euthanasie voor een aantal mensen van groot belang kunnen zijn. Maar veel ingrijpender is volgens hem het reguliere werk van het hooggerechtshof. „In tal van gevallen wordt geoordeeld over de toelaatbaarheid van bijvoorbeeld politieprocedures, eigendomsverhoudingen of belastingrecht. Zulke beslissingen betreffen álle Amerikanen, zonder uitzondering. Dat wordt wel eens over het hoofd gezien”, aldus Stuntz.

Hij verwacht dat de benoeming van John Roberts wel goedgekeurd zal worden door de Senaat, na de nodige politieke schermutselingen. Toch betreurt hij de kandidatuur van Roberts. „De man is een eminent jurist, daar valt niets op aan te merken. Hij is een praktiserend rooms-katholiek, goed conservatief, maar niet extreem. Ook hier geen problemen, wat mij betreft. Maar ik vind het jammer dat president Bush niet iemand heeft gezocht die meer ervaring heeft in het strafrecht. Van de rechters van het hooggerechtshof heeft alleen David Souter ervaring op dit gebied. Dat is te merken aan de soms veel te theoretische verhandelingen van de andere rechters, die het recht te ingewikkeld maken voor politie, officieren van justitie en lagere rechters. Dat is een gemiste kans. Maar misschien kan Bush dat herstellen, als William Rehnquist binnenkort opstapt”, aldus prof. Stuntz.