Het is volgens hem bepaald niet denkbeeldig dat de partij aan interne strijd ten onder gaat, of anders bij de volgende verkiezingen electoraal onderuitgaat. Het Nederlandse electoraat heeft afgelopen woensdag het politieke landschap ingrijpend gewijzigd. Het waren de verkiezingen van de records. Nooit eerder in de parlementaire geschiedenis verloor een partij zo veel zetels als de PvdA op 15 mei, nooit eerder verloor een regeringscoalitie zo overtuigend haar meerderheid, nooit eerder was er een zo grote links-rechtsverschuiving, en nooit eerder kwam een nieuweling met zo veel zetels in het parlement. Ook was het na 1937 niet meer voorgekomen dat de SGP of de ChristenUnie zetels verloren in het parlement. De stembusuitslag is niets minder dan een politieke aardbeving, die grote gevolgen zal hebben voor het landsbestuur.

Natuurlijk krijgt het CDA het voortouw in de formatie. Het ziet er niet naar uit dat dat een gemakkelijke klus zal zijn. Het aantal coalitiemogelijkheden is op papier erg groot, maar in de praktijk valt dat bar tegen. Iedere coalitie met de PvdA is op zijn zachtst gezegd onwaarschijnlijk. Gezien de afstraffing door de kiezers zou het een ontkenning van de verkiezingsuitslag zijn als de sociaal-democraten opnieuw in de regering zouden komen. De animo daartoe binnen de PvdA is ook bepaald niet groot. Daarmee blijft er feitelijk maar één realistische optie over: een centrumrechts kabinet van CDA, Lijst Pim Fortuyn en VVD. Getalsmatig realistisch dan - want het formeren van een kabinet uit deze drie groeperingen zal niet meevallen.

Ook de VVD is immers een grote verliezer. De liberalen verloren eenderde van hun aanhang. Ook voor hen geldt dat een zo groot verlies toch eigenlijk niet met regeringsdeelname beloond mag worden. Als er al sprake is van een beloning, natuurlijk. De VVD zou waarschijnlijk liever een periode in de oppositie willen om weer te herstellen van de klappen die het electoraat heeft uitgedeeld. En voor de verkiezingen liet VVD-leider Dijkstal weten dat regeren met de LPF duidelijk niet zijn voorkeur had. Maar het land moet geregeerd worden, en gezien de verschuiving naar rechts ligt een coalitie met de VVD nu eenmaal meer voor de hand dan een met de PvdA.

Stabiele fracties
CDA-leider Balkenende kan de Lijst Pim Fortuyn niet negeren, maar het is maar zeer de vraag of hij er wel mee kan regeren. Voor een regeringscoalitie zijn stabiele fracties nodig. De stabiliteit van de Lijst Pim Fortuyn is de afgelopen maanden veelvuldig in twijfel getrokken, naar verluidt onder andere door Fortuyn zelf. Na de verschrikkelijke moord op de lijsttrekker is die twijfel alleen nog maar toegenomen. De machtsstrijd die na het wegvallen van Fortuyn binnen de lijst is ontstaan, doet het ergste vrezen. Het is bepaald niet ondenkbaar dat deze fractie, zonder Fortuyn als bindmiddel, in een aantal groeperingen uiteen zal vallen.

Toch kan niemand om de LPF heen. Niet alleen omdat zij 26 zetels heeft behaald, maar vooral ook om de wijze waarop de partij aan deze zetels gekomen is. Door zich af te zetten tegen de zittende politieke elite heeft de LPF zich een ware protestpartij getoond. Overduidelijk is geworden dat de LPF mensen heeft gemobiliseerd die zich van de gevestigde politiek hadden afgekeerd: eenderde van de stemmen op de LPF kwam van mensen die bij eerdere verkiezingen niet hadden gestemd. De afgelopen maanden begon het te gisten in Nederland, wat na de moord op Fortuyn heeft geleid tot een explosief mengsel. Het electoraat van Fortuyn, aan wie hun held van nu bijna mythische proporties is ontvallen, verwacht nu opeens nogal wat van de politiek. De LPF moet, namens dat electoraat, niet alleen de erfenis van Fortuyn gaan beheren, maar zelfs een eerste begin maken met het levenswerk van Fortuyn. Fortuyn zette zich af tegen het bestaande bestel en tegen het gevoerde beleid.

Het door Fortuyn en zijn lijst gemobiliseerde ongenoegen moet nu worden omgebogen in iets constructiefs: ander beleid en een andere politieke cultuur. De op Jansen van Raaij na politiek volkomen onervaren LPF-fractie rest nu de taak die verandering door te voeren. Ombuiging van het beleid in de richting van de rigide Fortuyn-ideeën zal niet gemakkelijk zijn, aangezien de LPF niet de grootste fractie is geworden en een minderheidspositie in het kabinet zal hebben. Verandering van de bestuurscultuur is voorzover mogelijk nog lastiger. De LPF zal immers in een coalitie terechtkomen met de architect van het Nederlandse overlegmodel (het CDA) en de paarse VVD. Grote veranderingen in de bestuurscultuur zijn dan ook niet te verwachten, Balkenendes belofte dat de cultuur van het torentjesoverleg zal worden verlaten ten spijt. Het zijn dezelfde woorden als van Wim Kok in 1994, die eerder tot minder dan tot meer dualisme hebben geleid.

Compromissen
Het is voor de LPF van levensbelang om aan de gewekte verwachtingen te voldoen, maar het is meteen ook vrijwel onmogelijk. Fortuyn beloofde radicale veranderingen, en die komen in een coalitiedemocratie als de onze nauwelijks voor. Stemmen winnen door je af te zetten tegen het bestaande bestel is wel aardig, maar daarna moet je bínnen datzelfde bestel meedoen en word je dus onderdeel van het systeem waar je je tegen verzet. Een riskante strategie, zeker nu de ’ideoloog’ van de fractie er niet meer is.

Wellicht had Fortuyn de compromissen aan zijn electoraat kunnen verkopen, de nieuwe leider Herben zie ik dat nog niet doen. In ieder geval had Fortuyn zijn complete fractie achter de compromissen kunnen krijgen. Ook dat zie ik Herben niet bereiken. Het ziet ernaar uit dat er wel erg veel ego’s, ambities en verschillende visies op het erfgoed van Fortuyn op zijn lijst verenigd zijn. De kans dat de LPF uiteenvalt, is levensgroot. De kans dat de LPF bij volgende verkiezingen de aanhang net zo snel weer verliest, is dat evenzeer. Zonder Fortuyn is de LPF nog slechts een merkwaardig clubje met een rigide migratiestandpunt.

Een coalitie met de LPF is dus een riskante onderneming. Het is bepaald niet denkbeeldig dat de partij aan interne strijd ten onder gaat, of anders bij de volgende verkiezingen electoraal onderuitgaat. En die verkiezingen zijn niet pas in 2006. Volgend jaar al zijn er verkiezingen voor Provinciale Staten. Een jaar zonder Pim Fortuyn kan wel eens een totaal andere verkiezingsresultaat opleveren. Het zou niet de eerste keer zijn in de parlementaire geschiedenis dat een kabinet aan zijn einde komt omdat de politieke kaart er na de Provinciale-Statenverkiezingen totaal anders uitziet.

De auteur is parlementair historicus en freelance journalist.