De veranderingen in de buurt van 1860 tot 1967 zijn vanaf morgen te zien in het Joods Historisch Museum in Amsterdam. Schilderijen, tekeningen, foto’s en filmmateriaal laten zien hoe het Waterlooplein in 1882 werd drooggelegd, de markt bloeide in de joodse buurt, het verval inzette en de oorlog intrad, tot de sloop in de jaren zeventig van de verkrotte panden om plaats te maken voor de Stopera.

„We wilden altijd al iets met de buurt doen”, zei conservator Irene Faber van het museum woensdag. De recente aankoop van een collectie schilderijen en tekeningen van Cor Hund bleek de perfecte aanleiding om de tentoonstelling ”O, Waterlooplein… De oude Amsterdamse jodenbuurt” te organiseren, die duurt tot en met 4 september. De in 1915 geboren Hund vertoefde in de jaren dertig veel op het plein om de marktkooplui en kinderen vast te leggen. Zijn werk is nu voor het eerst te zien.

De nu 90-jarige Hund maakte de sfeer in de joodse buurt tastbaar door een kordate manier van tekenen, zonder overbodige details. Er zijn portretten te zien van bijvoorbeeld een voddenhandelaar of een kachelsmid. Faber: „En het was niet makkelijk om op de markt te tekenen, het mocht schoorvoetend. Sommige marktkooplui betaalde hij om te poseren.”

Het meeste onthield Hund, die een fotografisch geheugen heeft.

Het Waterlooplein midden in de oude jodenbuurt bleek ook voor veel andere kunstenaars een bron van inspiratie. Het museum toont werk van schilders als Max Liebermann en Oskar Kokoschka, maar ook van fotografen als Ed van der Elsken en Philip Mechanicus.

Tot 1920 richtten de kunstenaars zich vooral op het vastleggen van de huizen, maar daarna stond het volkse karakter van de buurt centraal, met de marktkramen en de mensen. Zoals visverkoopster Brutale Coba, die op een zwart-witfoto brutaal de lens in kijkt.

In de jaren twintig en dertig verslechterden de woonomstandigheden en vertoefden alleen nog de armste joden op en rond het Waterlooplein. Het was de tijd dat vooral sociaal bewogen kunstenaars actief waren, om de verpaupering vast te leggen.

Tijdens de oorlog mochten joodse kopers en verkopers helemaal niet meer op het plein komen. Afbeeldingen van die jaren zijn er nauwelijks, door de censuur van de Duitse bezetter.

Na de oorlog keerden slechts 5000 joden terug van de 80.000 die er in Amsterdam woonden, maar op het Waterlooplein kwamen zij toen amper meer. Het museum toont foto’s van een desolate omgeving waar de gemeente bezig is de boel te saneren.

In 1967 beleefde de markt voorlopig de laatste dag op het plein vanwege de bouw van de metro en het stadhuis, een gebeurtenis die Van der Elsken op film heeft vastgelegd.

In 1986 keert de markt terug, dan met kooplieden die curiosa en tweedehands goederen aan de man brengen.