In een lijvig boekwerk schetst de onderneming in drie modellen hoe de wereld zich de komende twintig jaar mogelijk ontwikkelt. Daarvoor heeft de oliemaatschappij de Franse politicoloog en econoom Albert Bressand in huis gehaald. Deze vice-president van Global Business Environment in Shell Londen toonde zijn analyses op een bijeenkomst in Shells hoofdkantoor in Den Haag.

’s Lands grootste onderneming had het kabinet, tal van topambtenaren, parlementariërs, wetenschappers en directeuren uit bedrijfsleven en voormannen van maatschappelijke organisaties en belangengroepen uitgenodigd. De ministers lieten het afweten. Econoom Victor Halberstadt en directeur Paul Schnabel van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) waren ingehuurd om kritisch commentaar te geven op ”Shell Global Scenarios to 2025”.

Halberstadt vond de materie „zeer complex. Het gaat met dit soort zaken uiteindelijk vooral om het besef om te kunnen gaan met onvermijdelijke verrassingen.”

Het viel Schnabel vooral op dat Bressands exercitie afrekent met die waarin Shell nog de technologie liet overwinnen. „Er is bij de onderneming nu veel meer oog voor het dwingende karakter van het irrationele, voor de emotionele lijn.”

Shell heeft een lange traditie in het maken van toekomstscenario’s. Dat begon met brainstormsessies met een clubje studenten in Japan in de jaren zeventig. Vier jaar geleden verschenen Business Class en Prism. Die studies spraken nog over meer economische integratie, schetsten gouden bergen voor investeerders en voorzagen een sterk krimpende macht van de natiestaten. „Sinds 2001 hebben twee crises, 9 september en Enron, dit beeld behoorlijk verstoord”, aldus Bressand.

Grofweg onderscheidt hij drie krachtenvelden. Het gaat om het verlangen naar veiligheid, regels en toezicht. Dat kan het streven naar meer marktwerking en een open samenleving (het opendeurenscenario) ondermijnen. Daarnaast is er de hang naar de wereld van de ’vlaggen’. „Een dogmatische wereld, waar de nadruk ligt op nationalisme en eigen gemeenschappelijke waarden.”

Deze drie zaken werken voortdurend op elkaar in, gaan deels samen maar ook tegen elkaar in. Zo schetst de Fransman 40 procent meer economische groei in een wereld waarin „het opendeurenscenario domineert” ten opzichte van eentje die door patriottisme wordt beheerst. „Dan ondergraven naties gemeenschappelijke pogingen voor distributie en innovatie, blijven de markten gescheiden en kunnen alleen grote binnenlandse besparingen voor investeringen zorgen.”

Verder is de manier waarop klimaatverandering, het opwarmen van de aarde door de uitstoot van CO(in2(, wordt aangepakt in de scenario’s opmerkelijk verschillend. Het beperken van de uitstoot van CO(in2(, zoals afgesproken in het Kyoto-verdrag, is alleen in een wereld waarin men openstaat voor elkaar werkbaar. „In het scenario van open deuren herrijst het Kyoto-protocol als een feniks uit de as.”

In Shells wereld van de toekomst staat het leiderschap van de Verenigde Staten buiten kijf. Behalve financieel, economisch en demografisch nemen de VS een steeds prominentere rol in op het gebied van wet- en regelgeving. Tweede wordt China. Extreem lage arbeidskosten, het enorme marktaandeel en de snelle technologische vernieuwing zijn daaraan debet. De opkomst van China doet ook de vraag naar olie in de wereld drastisch veranderen. Alleen al het aantal auto’s zal in China in twintig jaar groeien van 20 miljoen tot 180 miljoen.

„Hoe ziet Shell zich opereren in dit land, waar de mensenrechten nog steeds op grove schaal worden geschonden?” vroeg een vertegenwoordigster van Amnesty International. Zonder Bressands toekomstscenario’s te raadplegen, wijst Van der Veer naar de gangbare Shell-praktijk: geen mensenrechtenschendingen toestaan binnen de eigen bedrijfsmuren en geen zaken met partijen die zich daaraan wel schuldig maken. „Zo deden we dat in Zuid-Afrika ten tijde van de apartheid en zo doen we dat nu met leveranciers van Braziliaanse biobrandstoffen. Want zij doen aan kinderarbeid. Maar meer kunnen we niet. We gaan niet op de stoel van de regering zitten.”