”Denken achter de dijken. De opmars van de filosofie in Nederland”
Auteur: Antoine Verbij
Uitgeverij: Ambo, Amsterdam, 2001
ISBN 90 263 1655 0
Pagina’s: 243
Prijs: € 19,29. „Wat is echt en wat is niet echt? vraagt de juf. Het meisje naast me kijkt me aan. Jij bent echt, zegt ze, en begint in me te klauteren. Dat plastic speelgoedzwaard daar is niet echt, roept een jongetje. Eerst vingers, zegt de juf, Friso, jij. Friso, triomfantelijk: Dat zwaard is écht nep.” Deze impressie van kinderfilosofie in de praktijk is te vinden in ”Denken achter de dijken” van Antoine Verbij. Onderwerp is de filosofie die buiten de universiteiten wordt beoefend. Verbij noemt dat vaak publieksfilosofie of publieke filosofie.

In tien hoofdstukken informeert Antoine Verbij, journalist en filosoof, de lezer over wat er buiten de universiteit aan filosofie te koop is. Hij heeft zijn boek geschreven volgens een journalistiek recept en bezocht filosofische bijeenkomsten, sprak met filosofen en nam kennis van hun publicaties. In ”Denken achter de dijken” doet hij verslag van zijn bevindingen. Hij is geslaagd in zijn opzet om de nodige journalistieke terughoudendheid in acht te nemen.

Het boek was eerder dit jaar, in het kader van de Maand van de Filosofie, genomineerd voor de Socrates Wisselbeker, de prijs voor het meest prikkelende Nederlandstalige filosofieboek. Winnaar werd Michiel Leezenberg met zijn boek ”Islamitische filosofie”.

”Denken achter dijken. De opmars van de filosofie in Nederland” biedt een momentopname, het is niet bedoeld als een bijdrage aan het schrijven van de geschiedenis van de Nederlandse filosofie. Evenmin is het bedoeld als een gids, onder meer omdat het niet kan concurreren met een informatiebron als het internet. Verbij’s doel met het boek is het geven van „een representatief beeld” van de publieke filosofie. Per deelgebied worden de activiteiten van de belangrijkste organisaties geschetst en laten een stuk of drie filosofen hun licht over het desbetreffende gebied schijnen.

Resultaat van deze aanpak is een zeer informatieve beschrijving van de filosofische actualiteit, waarbij ook vrij diep op de achtergronden wordt ingegaan. Een voorbeeld daarvan is de informatie die wordt gegeven over de lobby om filosofie in het onderwijs onder de aandacht te brengen. Drijvende kracht daarachter was Huib Schwab, docent filosofie aan het Amsterdamse montessorilyceum. Filosofie moest concurreren met kunstvakken. Schwab: „Ik moest heel alert zijn. Gelukkig had ik de telefoonnummers van alle fractiemedewerkers bij de hand. Tijdens het kamerdebat zat ik voortdurend te bellen om hun de juiste argumenten te geven.” Resultaat was dat op 28 mei 1997 filosofie in het voortgezet onderwijs als eindexamenvak kon worden gekozen. „De gereformeerden zijn nu ook om. Ondanks hun eigen wijsbegeerte der wetsidee.”

Het is onmogelijk de hoofdstukken apart te bespreken, ik haal een aantal zaken naar voren.

Niet-professionele filosoof
In het eerste hoofdstuk wordt een portret geschetst van de niet-professionele filosoof. Dat is het portret van een man. Tijdens zijn studie heeft hij een paar keer met filosofie te maken gehad. Sindsdien heeft hij met belangstelling in de boekenbijlage van zijn dagblad de artikelen over filosofen gelezen en zoveel mogelijk afleveringen van de VPRO-serie over de schoonheid en de troost gezien. Omdat hij besluit meer over de filosofie te willen weten, neemt hij een abonnement op Filosofie Magazine, gaat naar een lezing, schrijft zich in voor een cursus en begint op zijn werk bij collega’s ethische kwesties aan te snijden.

Hij heeft een halfhoge functie, die hij serieus vervult. Hij is te herkennen aan de volgende eigenschappen: onopvallend; hartelijk, maar ook een beetje gesloten; betrouwbaar; humoristisch; geen sporter; thuis doet hij de luiers en de afwas. „Een fijne man maar ook een beetje saai.”

Ook vrouwen doen aan filosofie, maar zijn iets in de minderheid. Vrouwen praten liever over geluk, mannen over rechtvaardigheid. Een belangrijk kenmerk van filosofische consumenten is dat zij filosofie nadrukkelijk gescheiden willen houden van New Age-denken.

Het hoofdstuk over filosofie en politiek vond ik het meest spannend. Dat komt onder meer door een aantal pittige uitspraken van Jos de Beus, hoogleraar politieke en sociale filosofie in Groningen. Hij haalt in het boek stevig uit: „Ik wil hier best even een onvriendelijke opmerking kwijt. Ik constateer dat het onder politieke en sociale filosofen wemelt van de GroenLinksers. Allemaal mensen die na de val van de Muur in de war zijn geraakt en keuzen uit de weg gaan. (…) Al die epigonen van Lolle Nauta (jarenlang hoogleraar sociale filosofie in Groningen, een radicale PvdA’er, die later de partij verliet, HG), noem ze maar op: Sjaak Koenis, René Gabriëls, René Boomkens, Jan Willem Duyvendak, Baukje Prins. Ik verwijt ze politieke correctheid. Ik verwijt ze dat ze zwijgen over de dubbelzinnigheden, de gevaren en de kosten van de open samenleving. (…) GroenLinkse filosofen zien zichzelf graag als non-conformisten. Maar ze zijn juist de grootste conformisten, want ze doen niets anders dan de progressieve gezagsdragers in Nederland naar de mond praten.” De conclusie die hij trekt: „Er zijn al met al te veel linkse mensen in de politieke filosofie. We moeten er weer eens wat fijne orthodoxen en conservatieven bij krijgen.” Wie biedt zich aan?

Wegwijzer
Achter in het boek is een lijst opgenomen van filosofische faculteiten, organisaties, café’s, tijdschriften etc. Die lijst is een handige wegwijzer omdat adresgegevens, e-mailadressen en telefoonnummers van de desbetreffende instellingen worden genoemd. Alleen instellingen met een algemeen karakter zijn erin opgenomen, christelijke instellingen ontbreken. Ook is een register opgenomen, wat het boek ook als naslagwerk goed bruikbaar maakt. Het is een aanrader voor iedereen die wil worden geïnformeerd over wat er in filosofisch Nederland gebeurt. Ik sluit af met een uitspraak die mij trof: „Het enige journalistieke terrein waarop filosofen heel behoorlijk aan de bak komen, is dat van de boekbesprekingen.”