Het eenwordingsproces, dat in de jaren vijftig van de vorige eeuw aanving, vertoont gelijkenis met de conjunctuurgolf van de economie. Het kent hoogtepunten en dieptepunten, successen en tegenslagen. Maar uiteindelijk was er tot dusver altijd vooruitgang.

Historisch. In de achterliggende jaren hoorden we die aanduiding vaak: de introductie van de euro, de uitbreiding met tien nieuwe lidstaten, het akkoord in de conventie over de grondwet, de ondertekening van de uiteindelijke tekst van dat document door de staatshoofden en premiers. Bij al die gelegenheden klonk het Europese volkslied uit de negende symfonie van Beethoven en werd de blauwe vlag met de twaalf sterren gehesen.

Crisis. Niet moeilijk om in dat verband eveneens een opsomming te geven van een aantal situaties: de verwerping door Ierland van het Verdrag van Nice, de verdeeldheid over Irak, de ruzie over het stabiliteitspact, het stranden van de onderhandelingen over de grondwet, de afwijzing van de kandidatuur van Barroso door het Europees Parlement.

Telkens klaarde na enige tijd de lucht op. De Ieren gingen op herhaling en stemden alsnog vóór ’Nice’, na de verdrijving van Saddam ebde het geschil over de oorlog tegen de dictator geleidelijk weg, de lidstaten sloten een deal over een nieuwe versie van de begrotingsregels, een afkoelingsperiode van een halfjaar was voldoende om in tweede instantie overeenstemming te bereiken tussen de regeringen over het constitutionele verdrag en enkele mutaties in het beoogde team van Barroso braken het verzet tegen diens aantreden als Commissievoorzitter.

Kortom, als stoom is afgeblazen en de kruitdampen zijn opgetrokken, lukt het veelal wel een oplossing te vinden voor gerezen problemen. Europa heeft al dikwijls bewezen crisisbestendig te zijn. Wat soms aanvankelijk niet viel te realiseren, bleek later toch haalbaar.

En dan de actualiteit. Die confronteert de Unie met het nee bij de referenda in Frankrijk en Nederland. Dreigt de EU hierdoor in verval te raken, vraagt menigeen zich af. Als we afgaan op het verleden, hoeven we daar niet meteen bang voor te zijn. We constateren echter verschillen met eerdere crises en die maken het wellicht lastiger de huidige malaise te overwinnen.

Zo ging het in vorige gevallen meestal om een conflict binnen de politiek. Landen stonden met hun opvattingen tegenover elkaar of bijvoorbeeld Parlement en Raad vochten onderling een machtsstrijd uit. Nu is er een botsing tussen de politieke elite en de burgers, die een breed waarneembaar, al lang broeiend en waarschijnlijk niet snel te repareren gebrek aan vertrouwen aan de oppervlakte brengt.

In de tweede plaats ontbreekt het steeds duidelijker aan een krachtig leiderschap, terwijl we dat juist in kritieke fasen hard nodig hebben. Frankrijk en Duitsland vormden samen altijd de stuwende motor van de EU. Maar Chirac past na de afstraffing door de bevolking voortaan bescheidenheid en Schröders dagen als regeringschef lijken na de fikse nederlaag bij de recente verkiezingen in een van de deelstaten geteld. Anno 2005 missen we mensen van het kaliber dat voorheen een Mitterrand, een Kohl en een Delors aan de dag legden.

En verder telt de Unie inmiddels 25 leden. Zoveel hoofden, zoveel zinnen. Ook dat betekent een complicerende factor in een fundamentele discussie die we onvermijdelijk krijgen over: Waarheen met Europa? De EU draait ongetwijfeld door, maar er wacht een moeilijke periode van pauze, bezinning en analyse, met het risico dat die verwikkelingen een verlammend effect hebben op de normale werkzaamheden.