In Azerbeidzjan durft de oppositie weer de straat op, voor het eerst sinds oktober 2003. Toen braken er in Baku op grote schaal rellen uit nadat Ilham Alijev zijn doodzieke vader Heydar Alijev als president van Azerbeidzjan had opgevolgd. Daar waren weliswaar verkiezingen aan te pas gekomen, maar die bleken op grote schaal te zijn gemanipuleerd. Bij gevechten tussen ordetroepen en de oppositie vielen destijds 1 dode en zo’n 200 gewonden.

Met het oog op de komende parlementsverkiezingen en gesterkt door de revoluties in Georgië, Oekraïne en Kirgizië organiseerde het oppositieblok Ugur -bestaande uit de invloedrijke partijen Musavat, het Volksfront voor Azerbeidzjan en de Democratische Partij- op 21 mei een protestbijeenkomst in het centrum van Baku. Die werd opnieuw met harde hand uit elkaar geslagen. Daarnaast werd een flink aantal deelnemers opgepakt: 300 volgens de oppositie, 45 volgens de autoriteiten.

Als legitimatie voor haar optreden hanteerde de regering het argument dat voor het officiële begin van de verkiezingscampagne op 15 juni demonstraties niet waren toegestaan.

Niettemin kreeg Baku de wind van voren van de Verenigde Staten, de Raad van Europa en de Europese Unie. Het Westen riep president Alijev op het geweld tegen de betogers te veroordelen en de burgers het recht te garanderen om te demonstreren.

Met deze internationale steun in de rug kondigde Ugur voor afgelopen zaterdag een nieuwe bijeenkomst aan in het centrum van Baku. Hoewel de datum van 15 juni nog niet is bereikt, gaf de burgemeester van Baku ditmaal wel toestemming voor een demonstratie - maar dan wel in een racebaan aan de rand van de stad. De oppositie hield echter vast aan het centrum.

Een dag voor de bijeenkomst gaven de autoriteiten toe en verleenden een vergunning voor een betoging op het Overwinningsplein, de traditionele plaats van protest vóór oktober 2003.

In tegenstelling tot de vorige keer hielden de 400 leden van de oproerpolitie zich afgelopen zaterdag afzijdig en eindigde de betoging vreedzaam. De -volgens onafhankelijke waarnemers- 10.000 aanwezigen schreeuwden leuzen als ”Vrijheid” en ”Vrije verkiezingen”. Sommigen droegen portretten van de Amerikaanse president George Bush met zich mee, met daarop de tekst ”Wij willen vrijheid”.

Met hun actie willen de aanhangers van de oppositie bereiken dat de kieswetten worden hervormd en dat ook zij toegang krijgen tot de staatstelevisie.

„Wij eisen vrije verkiezingen en als de voorwaarden voor vrije verkiezingen niet worden geschapen, dan zal elk dorp, elk blok het ontslag van de regering eisen”, zei Ali Kerimli, leider van het Volksfront van Azerbeidzjan. Oppositieleider Panakh Huseinli ging nog een stap verder. „Het regime van Alijev zal nooit vrije verkiezingen toestaan en dat zal zijn einde betekenen. De revolutie is onvermijdelijk.”

Met de voorbeelden van Georgië, Oekraïne en Kirgizië op het netvlies en de voorspelling van waarnemers dat zijn land mogelijk de volgende in deze rij is, lijkt het met de nachtrust van Ilham Alijev niet al te best gesteld. Toch ontkende de president vorige week tegenover een verslaggever van ”The Economist” zenuwachtig te zijn.

Zijn bewind, zo verklaarde Alijev, is populairder dan dat in andere voormalige Sovjetrepublieken. Bovendien zou de oppositie zichzelf in diskrediet hebben gebracht vanwege het geweld in oktober 2003 en wegens het feit dat zij zich indertijd heeft ingelaten met de regering van voor 1993 - het jaar waarin zijn vader aan de macht kwam.

Naar aanleiding van zijn ’erfopvolging’ zei hij: „Ik ben een nieuwe generatie.”

Daarnaast heeft Alijev zijn hoop gevestigd op de olie. Een nieuwe pijplijn -de Baku-Tbilisi-Ceyhan-pijplijn (BTC)- die sinds 25 mei olie vanuit de Kaspische Zee via Georgië naar Turkije transporteert- moet voor een economische opleving in Azerbeidzjan gaan zorgen. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) verwacht voor dit jaar een stijging van het bruto binnenlands product in de Kaukasusrepubliek met 22 procent, voor 2006 met 38 procent.

De olie alleen kan Alijev echter niet in het zadel houden. Slechts 1 procent van de bevolking is werkzaam in de aardoliesector en tot nu toe profiteerde alleen de kliek rondom de president van de opbrengsten. Het gemiddelde inkomen per hoofd van de bevolking in Azerbeidzjan -dat tot de twintig meest corrupte landen ter wereld behoort- bedraagt amper 100 dollar en buiten de hoofdstad heerst bittere armoede.

Als de eenzijdige afhankelijkheid van de olie blijft voortduren en de totaal verwaarloosde industrie en landbouw geen nieuwe impuls krijgen, zullen de Azeri’s hun president dat niet in dank afnemen.

Alijev lijkt zich hiervan bewust te zijn. De president heeft in samenwerking met het IMF een aantal hervormingen doorgevoerd en een aardoliefonds gecreëerd, waarin de olieopbrengsten op transparante wijze moeten worden ondergebracht. Een deel van de gelden is bestemd voor komende generaties, een ander deel moet volgens een besluit van het parlement worden besteed aan infrastructurele, sociale en onderwijsprojecten.

De grote vraag is of Alijev, die de naam heeft een voorzichtig hervormer te zijn, zijn beleid kan en wil doorzetten en of hij daartoe nog de tijd krijgt. De periode tot november is immers kort. Als het aan de oppositie ligt, zijn de dagen van Alijev geteld.

En dat die oppositie gering van omvang en innerlijk verdeeld is, vormt voor Alijev ook geen enkele garantie meer. Dat heeft het voorbeeld van Kirgizië voldoende bewezen.