In de aanloop tot de NAVO-top die op 21 en 22 november in Praag wordt gehouden, werken de aangesloten landen op drie fronten aan verandering: nauwere samenwerking met Rusland, uitbreiding van de NAVO met nieuwe, democratische landen in Oost-Europa, en verplaatsing van de aandacht naar de vele verschijningsvormen van terrorisme en met oog daarop een modernisering van de Europese strijdkrachten, die sterk achterlopen bij die van de Verenigde Staten.

NAVO-secretaris-generaal George Robertson heeft de negentien lidstaten er de afgelopen tijd bij herhaling op gewezen dat zij zich zullen moeten aanpassen aan de eisen van de 21e eeuw willen zij niet buitenspel komen te staan. „De nieuwe bedreigingen zijn niet langer abstract. Ze zijn hier. Ze zijn echt en ze zijn dodelijk”, zei hij kortgeleden. „We moeten actie ondernemen. We hebben gewoon geen keus.”

Met Rusland wordt druk onderhandeld over een vergaande samenwerking, waarbij de NAVO en Rusland via een soort associatieverdrag gezamenlijk de strijd zouden gaan aanbinden met het terrorisme en andere internationale dreigingen. Op de tweedaagse bijeenkomst in de IJslandse hoofdstad moet daar een overeenkomst over worden gesloten. Het is de bedoeling dat deze twee weken later op een bijeenkomst van NAVO-leiders in Rome formeel wordt ondertekend door de Russische president Vladimir Poetin.

De nauwere samenwerking is mede bedoeld als beloning voor Poetins ruimhartige steun aan de VS bij hun militaire operatie in Afghanistan. Zo gaf Rusland de Amerikanen toestemming om militairen te stationeren in voormalige Sovjetrepublieken in Centraal-Azë en voorzag het de VS van inlichtingen.

Vooruitlopend op het verwachte akkoord zei Robertson vorige week tegen de Russische minister van Buitenlandse Zaken, Igor Ivanov, dat er „spectaculaire vooruitgang” in de betrekkingen tussen de NAVO en Rusland in het verschiet was. Rusland zou als „gelijke partner” met de NAVO-landen werken aan een gezamenlijk beleid tot bestrijding van terrorisme en het voorkomen van de verspreiding van kernwapens en chemische en biologische strijdmiddelen, zei hij.

Een nieuwe raad van Rusland en de NAVO zou daarnaast krachtiger kunnen optreden bij vredeshandhaving, wapenbeheersing, rampenbestrijding en zelfs een gezamenlijke raketverdediging, zo is het idee. „Er moet een gezamenlijk proces komen voor het analyseren van dreigingen, om informatie uit te wisselen. Het is heel belangrijk om een proces te hebben voor vroege gezamenlijke planning”, zei Robert Hunter, een voormalige Amerikaanse NAVO-ambassadeur die eerder deze maand een van de voorzitters was bij overleg tussen gezaghebbende Russische en NAVO-deskundigen.

De nieuwe relatie met de NAVO is ook bedoeld om Rusland te verzoenen met de inlijving in de NAVO van voormalige Oostbloklanden, met name Estland, Letland en Litouwen. Op de top in Praag zal worden beslist welke van de negen aspirant-leden een uitnodiging krijgen. Albanië en Macedonië zullen daar waarschijnlijk niet bij zijn, maar volgens de laatste berichten denkt de NAVO er hard over om alle andere zeven (naast de drie Baltische staten Slovenië, Slowakije, Roemenië en Bulgarije) op te nemen. Daarmee zou het NAVO-gebied in één klap tot slechts enkele honderden kilometers van Moskou en St.-Petersburg reiken.

De Amerikaanse president George Bush heeft eerder deze maand tijdens een onderhoud met Robertson op het Witte Huis gepleit voor zo’n vergaande uitbreiding. „We moeten nieuwe leden opnemen om vrijheid te waarborgen van de Oostzee tot de Zwarte Zee”, zei hij. Ook onder de NAVO-leiders groeit het gevoel dat de nadelen van toetreding van Oost-Europese staten -corruptie, zwakke legers en politieke instabiliteit in sommige van de kandidaat-landen- niet opwegen tegen de voordelen - een veiligheidsbolwerk rond de onrustige Balkan. „De vorming van een gezamenlijk defensiegebied is van cruciaal belang voor de bevordering van de veiligheid aan Europa’s zuidoostflank”, zei de Griekse minister van Defensie, Yannos Papantoniou.

De kloof tussen de strijdkrachten van de VS en Europa, nog eens duidelijk onderstreept door het hightecharsenaal dat de Amerikanen in Afghanistan in stelling brachten, staat ook boven aan de agenda in Reykjavik. De voorzitter van de Amerikaanse chefs van staven, Richard Myers, schreef deze maand in een Brits tijdschrift dat veel Europese legers nog zijn georganiseerd en uitgerust „voor de tweede helft van de vorige eeuw.”

Robertson heeft er dan ook op aangedrongen dat de Europese landen meer geld uittrekken voor militaire ontwikkeling. „Als we onze mogelijkheden niet ontwikkelen… wat moeten we dan tegen onze bevolking zeggen als bij de volgende terroristische aanslag minieme bacteriën worden gebruikt in plaats van grote vliegtuigen en wij niet in staat zijn er iets tegen te doen?”