”Werken, werken, werken! De geschiedenis van de gastarbeiders in Tilburg en omstreken, 1963-1975”
Auteur: Jan Stads, Paul Spapens en Henk van Dorenmalen
Uitgeverij: Nederlands Centrum voor Volkscultuur, Utrecht, 2004
ISBN 90 71840 646
Pagina’s: 176
Prijs: € 18,75. Titel: ”Velperweg 31A. Huisarts tussen allochtone patiënten”
Auteur: Rob van Otterloo, vertaling Erhan Gürer; 3C Uitgeverij, Arnhem, 2004
ISBN 90 77319 077
Pagina’s: 112
Prijs: € 8,-.

Afkomstig uit onder meer Marokko en Turkije kwamen ze vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw als gastarbeiders naar Nederland. Met vlag en wimpel werden ze binnengehaald. Intussen vormen ze een niet meer weg te denken verschijnsel in onze samenleving. De beeldvorming over hen is lang niet altijd positief. Maar wat weten we feitelijk van deze migranten, die in veel van onze steden en dorpen zijn neergestreken? Twee boeken geven ’de’ gastarbeider een gezicht.

Twaalf portretten van (glim)lachende mensen sieren de omslag van ”Werken, werken, werken! De geschiedenis van de gastarbeiders in Tilburg en omstreken 1963-1976”. Op 25 oktober 1963 werden de eerste elf Turken -nummer twaalf kwam na een stop in Belgrado te laat aangerend om de trein richting Nederland te halen- door de harmonie van het station gehaald. De lokale bevolking maakte ruzie over de vraag wie als eerste een Turk thuis kon uitnodigen. „Heel Tilburg was uitgelopen om de elf te begroeten. Ze waren meer dan welkom en werden met open armen ontvangen.”

Werkgevers hadden de plicht de gastarbeiders op te vangen. Zij brachten hen onder in speciale pensions en hielden de kosten voor onderdak in op het salaris. „Te duur, vonden de meeste gastarbeiders, die op zoek gingen naar een goedkoper alternatief. Dit stimuleerde de toename van pensions van een lagere kwaliteit. Het kwam geregeld voor dat een bed aan twee mannen werd verhuurd. De een stapte in bed als de ander in een ploeg ging werken. Zelfs is het voorgekomen dat men het dubbelverhuur van het bed van elkaar niet wist. Dat kwam pas uit toen een van de twee ziek werd.”

Vooral de persoonlijke verhalen van Turken, Marokkanen, Joegoslaven, Italianen en andere gastarbeiders die in de regio Tilburg in onder meer de textielindustrie gingen werken, maken deze uitgave interessant. De nu in Goirle woonachtige Turk Huseyin Kayaalp verkaste na drie maanden uit onvrede over het eten in zijn eerste pension naar een ander onderkomen. „Voor ons werd goedkoop eten gekocht. Maar we wilden geen paardenvlees. We kochten zelf eten, kaas en honing. Dat vond de pensionhoudster niet leuk. De volgende dag kregen we weer hetzelfde vlees, zwart verbrand. Toen werd ik kwaad en heb ik gezegd: Ik ga weg!”

Tal van aspecten passeren de revue, zoals illegaliteit, discriminatie, gemengde huwelijken, gezinshereniging, de komst van gebedsruimten en hulpbetoon vanuit christelijke kring. Hoewel het boek de schijnwerper op een specifieke regio richt en soms iets te veel aandacht besteedt aan details, is het interessant voor iedereen die zich in de achtergronden van gastarbeiders wil verdiepen. Veel zaken die aan de orde komen, zullen ook in andere regio’s hebben gespeeld. Daarmee is deze uitgave, die met zwartwitfoto’s is verlevendigd, de moeite waard om ook buiten Brabant de aandacht te krijgen.

Huisarts
De komst van gastarbeiders leidde ook in diverse wijken in Arnhem tot het ontstaan van ”buitenlanderspensions”. De sfeer van toen was een andere dan die van nu, laat ”Velperweg 31A, Huisarts tussen allochtone patiënten” zien. „Allochtonen bestonden nog niet, een autochtoon was gewoon een Nederlander. Een Turk, een Italiaan, een neger op straat, stuk voor stuk waren ze een curiositeit, mensen uit verre, geheimzinnige oorden, waar nog maar een enkele Nederlander was geweest.”

Gerard Haverkamp ging in 1979 als huisarts in Arnhem aan de slag, nadat hij eerder met zijn vrouw in Tanzania had gewerkt. In de Gelderse hoofdstad kwamen vanaf het begin veel allochtonen bij hem op het spreekuur. Van sommige families kent hij inmiddels vier generaties. In het tweetalige boek (Turks/Nederlands) dat ter gelegenheid van zijn zilveren jubileum verscheen, vertelt hij over niet-alledaagse voorvallen en cultuurgerelateerde problemen waarmee hij in zijn werk te maken kreeg.

Kennen en gekend worden
Behalve de huisarts en zijn vrouw komen onder anderen de Turkse assistente Özlem Geçol-Özyürek en de Turkse psychologe Tülin Bilir aan het woord. Ook besteedt de auteur aandacht aan de Turkse provincie Yozgat, waar veel immigranten in de regio Arnhem vandaan komen. Doel van het boek is een bijdrage te leveren aan „het proces van kennen en gekend worden.” Daaraan levert ”Velperweg 31A”, met name vanuit de invalshoek van de gezondheidszorg en ingekleurd door Arnhemse ervaringen, een bescheiden bijdrage.