Het openbaar ministerie (OM) heeft ruim 3,5 jaar gewerkt aan de vervolging van de wegenbouwdivisies van Koop Tjuchem, Heijmans, BAM en KWS. Ook twaalf van hun (ex-)directeuren moeten zich voor de rechter verantwoorden voor de prijsafspraken die bouwers onderling maakten. De groep werd geselecteerd uit een rij van ruim zeshonderd verdachte bedrijven.

De bouwbazen bekonkelden welk bedrijf een grote opdracht zou krijgen en welk bedrag het daarvoor in rekening mocht brengen. Deze praktijken zorgden er volgens het OM voor dat de marktwerking, en dus de onderlinge concurrentie, „voor een belangrijk deel kunstmatig werd bepaald". Ook de kartelwaakhond NMa heeft de bouwsector om deze reden aangepakt en tientallen miljoenen aan boetes opgelegd.

Een voorbeeld: Amsterdam zocht in de tweede helft van de jaren negentig een bouwbedrijf dat een brug in de gemeente kon vernieuwen. Koop Tjuchem sleepte deze opdracht binnen voor een bedrag van 6,25 miljoen gulden. Veertien andere aannemers zouden als tegenprestatie in totaal ruim 1 miljoen gulden hebben gekregen van de bouwer uit Nieuw-Vennep. Deze financiële compensatie werd opgenomen in de rekening voor de brugvernieuwing, die de gemeente moest betalen.

Het OM heeft naast deze werkzaamheden in Amsterdam nog eens zeven bouwprojecten uitgezocht waarvoor de verdachten zijn aangepakt. Dat leverde aan het begin van het strafproces al vijftig ordners op met bewijsmateriaal, dat tijdens de zittingen verder werd aangevuld. Het exacte fraudebedrag is volgens officier van justitie J. Boogers moeilijk te schatten, maar duidelijk is dat het om vele miljoenen gaat.

Voor het karteloverleg zelf kon justitie de verdachten niet juridisch aanpakken. Deze misstappen zijn in de jaren negentig gemaakt en daardoor verjaard. Het OM heeft daarom voornamelijk ingezet op oplichting en valsheid in geschrifte en criminele organisatie. Om de zaak rond te krijgen, werden honderden getuigen verhoord. Samen met onder meer de schaduwboekhouding van klokkenluider Ad Bos leverde dat munitie op voor een requisitoir dat ruwweg 250 pagina’s omvat.

De verdachten hebben achttien advocaten in stelling gebracht voor hun verdediging. Zelf lieten de meeste verdachten zich niet zien tijdens de zittingen, die een groot deel van het voorjaar in beslag hebben genomen. Alleen een bedrijfsleider van de wegenbouwpoot van BAM meldde zich met enige regelmaat bij de rechtbank in Rotterdam. Daarnaast stuurden Heijmans en BAM namens het bedrijf vertegenwoordigers naar de zwaarbeveiligde rechtszaal, de enige locatie met voldoende plek voor al de advocaten.

De verdachten van Koop Tjuchem lieten vanaf het begin duidelijk weten hoe zij over de vervolging dachten. De verdachte topman en twee directeuren van het Groningse aannemingsbedrijf meden de rechtbank omdat zij zich al veroordeeld voelen door onder andere de kartelautoriteit NMa, die de sector voor tientallen miljoenen boetes heeft opgelegd. Justitie dicht Koop Tjuchem en zijn medewerkers de hoofdrol toe in de bouwfraude.