Bij leven schudde Fortuyn het keurige Nederlandse politieke bestel krachtig dooreen. Hij maakte een einde aan de mythe dat dit land door zijn regenten op de best mogelijke wijze werd bestuurd. Door zijn dood sloopt hij ook de laatste mythe: dat politiek geweld niet mogelijk was in dit verdraagzame land van het ordelijke, welbespraakte debat.

Het is een brutale speling van het lot dat de man die van het onveiligheidsthema zijn belangrijkste politieke breekijzer maakte, gewelddadig om het leven wordt gebracht. Het is ook kenschetsend dat de man wiens hele campagne en imago, wiens hele persoon zich in de media scheen af te spelen, omzeggens voor de camera’s aan zijn einde kwam, bij een televisiestudio na een van zijn spitante interviews. Wat we allen als een vanzelfsprekend recht beschouwen, de vreedzame toepassing van de regels van de democratie, heeft een ongelooflijke klap gekregen. Deze beschaafde manier van als gemeenschap met elkaar om te gaan, is niet vanzelfsprekend. We leren in ijltempo dat ze verschrikkelijk kwetsbaar is.

Die Welt
Sinds Pim Fortuyn op 6 maart in zijn woonplaats Rotterdam bij de gemeenteraadsverkiezingen 35 procent van de stemmen kreeg, gold hij als het succesnummer van de Nederlandse politiek. Fortuyn kwam openlijk voor zijn homoseksualiteit uit en schaamde zich ook niet bij officiële aangelegenheden in zijn dure limousine met chauffeur te verschijnen. In de af en toe saai ogende politieke scène viel hij in Nederland op omdat hij taboes verbrak; waar iedereen de consensus zocht, provoceerde hij. Dat deed hij bij het probleem van de vluchtelingen en asielzoekers, voor wie hij de deur naar zijn land het liefst volledig op slot wilde doen. Desondanks noemde niemand hem de Nederlandse Jörg Haider. Zijn publieke optredens bereidde hij tot in de kleinste details voor: meestal speelde hij de verontwaardigde burger, die zegt wat hij denkt. Graag benutte hij de vergelijking van David die tegen de Goliath van het establishment vocht.

The Times
Sinds Olof Palme in Stockholm door een onbekende op straat werd neergeschoten is er geen Europees politicus door een aanslag om het leven gekomen. Het neerschieten van Pim Fortuyn is een schokkende gebeurtenis, die reacties ver buiten Nederland teweeg zal brengen. Van Europa wordt gedacht dat het niet door geweren wordt overspoeld. Het toenemende gebruik van wapens bij bendegevechten, overvallen en moorden doet evenwel de vrees toenemen dat geweld een dagelijks fenomeen aan het worden is. Het neerschieten van een politicus in het heetst van de verkiezingsstrijd veroorzaakt begrijpelijk paniek; de veiligheidsmaatregelen rond de politici zullen worden verscherpt. Dit zal ze verder isoleren van de kiezers die nu al klagen dat politici niet de zorgen van het volk begrijpen, vooral waar het om immigratie gaat. Fortuyn probeerde deze zorgen, al was het op een botte en provocerende wijze, te verwoorden. Zijn moordenaars hebben de Nederlandse tolerantie, de informaliteit en het beschaafde debat omgebracht. Ze werpen een schaduw over geheel Europa.

Libération
Het meest verbluffende in de korte geschiedenis van die politieke ufo is wel dat de meest serieuze commentatoren niet meer uitsloten dat hij het premierschap ambieerde. De media vochten om de ultramediagenieke Fortuyn met zijn kale schedel, zijn dikke, luxe stropdassen, zijn breeduit geëtaleerde homoseksualiteit en zijn bijtende formuleringen in hun programma te krijgen. Zijn ergste critici noemden hem populistisch maar niet extreem rechts. Veel van zijn bijtende uitlatingen hadden daar toch veel van weg. Zijn belangrijkste stelling: Nederland is vol; zijn uithalen naar de islam: een achterlijke godsdienst; zijn hoongelach over drugsverslaafden: „Als ze zich naar de vernieling willen helpen, moeten de autoriteiten hen maar helpen! Een kleine overdosis? Geen probleem!” Fortuyn weigerde racist te worden genoemd, want -zo riep hij luid- hij hield ervan om met jonge Marokkanen naar bed te gaan. In een land dat een egalitaire cultuur kent, fascineerde Fortuyn door zijn buitensporigheid: zijn huis dat leek op een Romeinse villa, zijn limousine met chauffeur, zijn butler en zijn twee hondjes. Opgekomen vanuit het niets, was Fortuyn - dankzij zijn heftige uitvallen in het smakeloze, politieke non-debat van Nederland- op weg de derde, ja zelfs de tweede partij van het land te worden. Zeker een storend iemand.

El País
De Nederlandse politiek is niet langer het toonbeeld van rust en stabiliteit dat door het consensusbeleid van de afgelopen twintig jaar was ontstaan. Wat ook de motieven voor de aanslag op de populistische leider Pim Fortuyn mogen zijn, zeker is dat de moord een definitief einde maakt aan dit langgekoesterde politieke model. De commotie in het kleine land is zó groot, dat de politieke leiders zelfs hebben besloten de campagne voor de beslissende algemene verkiezingen van de vijftiende mei op te schorten. Ondanks zijn lange traditie van gastvrijheid heeft Nederland, met een bevolking die voor 10 procent uit allochtonen bestaat, nooit zonder trauma’s met zijn rol als multiculturele smeltkroes kunnen omgaan. Zijn onconventionele manier van optreden in de politieke werkelijkheid, zou de pijlsnelle opkomst van deze ex-hoogleraar sociologie, met marxistische neigingen en een uitgesproken homoseksualiteit, kunnen verklaren. We zullen nooit weten of hij er écht in geslaagd zou zijn het Nederlandse politieke landschap te veranderen. Na 15 mei zal duidelijk worden of de Lijst Fortuyn tegen de tragische dood van haar oprichter bestand is.