Voor (de uit Duitsland afkomstige) Schneider komt de confrontatie van de afgelopen weken tussen China en Japan niet als een verrassing. Hij spreekt van een constante verslechtering van de verhoudingen gedurende de laatste jaren. En dat houdt ten diepste verband met het feit dat China niet alleen een economische grootmacht aan het worden is, maar ook een militaire rivaal, die de Verenigde Staten -en hun bondgenoot Japan- danig de voet dwars kan zetten.

Dat er in China zelf sprake zou zijn van een nationalistisch oproer dat maar moeilijk door de autoriteiten zou zijn in te dammen, gelooft Schneider niet. „Wat de Chinese overheid doet is slim gebruikmaken van aanwezige anti-Japanse gevoelens onder de bevolking en ze doet dat zolang haar eigen belang ermee is gediend. Er is sprake van het zorgvuldig aanzetten tot protest -om Japan te intimideren- en vervolgens weer het indammen ervan. Kortom, een beheerst en volledig gecontroleerd beleid, waarover niemand zich zorgen hoeft te maken dat het uit de hand loopt.”

De ruzie over de Japanse schoolboeken ziet Schneider slechts als een aanleiding die de Chinezen aangrijpen om hun woede over tal van andere irritaties te uiten. „De Chinezen weten natuurlijk best dat ze die schoolboeken niet kunnen veranderen; hun protest is dan ook meer een schot voor de boeg in de zin van: Jullie zijn dan misschien het poedeltje van de VS, maar wij staan als vechthonden ook ons mannetje.”

De Chinese irritaties waar het om draait zijn voornamelijk van militair-strategische aard. „Japan speelt een rol die te vergelijken is met die van Groot-Brittannië in Europa: Het is het vriendje van de Amerikanen, maar dan in het Verre Oosten. En de Japanners willen dat meer en meer weten ook. Zo overwegen ze de pacifistische paragraaf in hun grondwet te schrappen, waardoor het weer een normale militaire mogendheid zou worden. Omdat Japan zich nooit formeel heeft verontschuldigd voor begane misdaden tijdens de Tweede Wereldoorlog, is dat een nogal provocerend plan in de richting van China. Dat is vooral zo omdat juist die vredesparagraaf nog enig houvast biedt om Japans oorlogsverleden te vergeven. De paragraaf fungeert immers als een soort verontschuldiging vertaald naar de toekomst: we zullen het nooit meer doen.”

En dan is er nog de kwestie Taiwan, het land waarvan Peking zegt dat het een opstandige provincie is en geen legitieme zelfstandige natie. „Ruim een maand geleden heeft Tokio voor het eerst sinds het eind van de Tweede Wereldoorlog publiekelijk zijn beleid ten aanzien van Taiwan -ook nog eens een voormalige Japanse kolonie- bekendgemaakt. Japan zal in navolging van de VS in geval van oorlog aan de zijde van Taiwan vechten. Dat was een andere provocatie van de vasteland-Chinezen, die toch al niet gelukkig zijn met de Amerikaanse opstelling aan de kant van Taiwan.”

Verder is er de zaak rond de VN-Veiligheidsraad. Schneider: „De Chinezen zijn fel gekant tegen het idee van Japan als permanent lid van de Veiligheidsraad. Door nu een anti-Japans front te smeden poogt Peking dat onmogelijk te maken.” Voeg daarbij de Chinese ergernis over Japanse exploitatie van olievelden in een (zee)gebied dat ook door China wordt geclaimd en de kloof tussen de twee grijnst alle kanten op.

De controverse wordt volgens Schneider goed in bedwang gehouden door de Chinezen. „Op foto’s leken die Chinese betogingen in diverse steden heel wat, maar voor Chinese begrippen waren ze tamelijk bescheiden. Een demonstratie van enkele tienduizenden mensen is in China -met ruim 1 miljard mensen- volstrekt onbelangrijk. Volgens Nederlandse maatstaven zou het gaan om een demonstratie in de stad Leiden van vijftien deelnemers… Als de autoriteiten werkelijk de massa’s in beweging willen brengen staan er binnen de kortste keren 5 miljoen Chinezen te demonstreren.”

Dat er een gewapend conflict kan uitbreken over de onderlinge perikelen acht Schneider onwaarschijnlijk. „Gezien de catastrofale gevolgen van zo’n oorlog voor heel de regio zal iedereen zich wel tien keer bedenken om zoiets te laten ontstaan. Het zou ook verwoestend zijn voor de wereldeconomie omdat in zo’n oorlog de VS, Japan en China zijn betrokken en dat is 60 procent van de wereldeconomie bij elkaar!”

Maar ook al komt er dan geen oorlog, een oplossing is nog niet zo gauw voorhanden. Schneider verwacht dan ook dat de spanningen de komende tien, vijftien jaar zullen blijven voortbestaan.

Of dat hun economische relatie zal schaden? De Leidse hoogleraar denkt van niet. „Beide landen zijn nogal pragmatisch, dus ze zullen gewoon doorgaan met hun onderlinge economische uitwisseling.”

Overigens is die Japanse presentie op het Chinese vasteland lang niet meer wat het geweest is. „Het zijn de Taiwanezen die in de afgelopen tien jaar, samen met geld uit Hongkong en van overzeese Chinezen de plek van Japan hebben overgenomen.”

Dát een oplossing niet zo gauw voorhanden is, komt omdat Peking een voor de Japanse politieke elite onmogelijke eis stelt: Verontschuldiging voor de Tweede Wereldoorlog en meer afstand van Japan tot de Verenigde Staten. „Uiteindelijk zullen de onderlinge machtsverhoudingen doorslaggevend zijn. Hoe sterker China wordt des te meer druk het op Japan kan uitoefenen om wél overstag te gaan. China weet zich de opkomende supermacht van de 21e eeuw en het gebruikt die macht nu al om zich te poneren, vooralsnog als regionale macht en straks als wereldmacht. Japan staat daarbij eenvoudig in de weg.”