”Met alle respect. Omgaan met kritiek”
Auteur: Marianne de Wolff; ISBN 90 5804 020 8
Uitgeverij: De Vuurbaak/Plateau, Barneveld, 2004
Pagina’s: 95
Prijs: € 9,90. In de communicatie tussen mensen gaat veel mis. Niemand die vaardigheden wil aanleren of communicatieproblemen wil oplossen heeft behoefte aan een dik studieboek - wel aan een handzaam en praktisch boekje. Marianne de Wolff, werkzaam als pedagoog bij de Universiteit Leiden, heeft zo’n boekje geschreven, over omgaan met kritiek. Kritiek geven is geen bevel tot verandering, maar slechts een verzoek tot verandering.

Omgaan met kritiek is vaak een hoofdstuk in een algemeen boek over assertiviteit of sociale vaardigheden. Het is goed dat Marianne de Wolff het eruitlicht en in breder verband bespreekt. Haar verhaal is leuk en leerzaam om door te nemen. De narigheid is alleen dat dit en soortgelijke boekjes niet zo snel gelezen worden door de personen die ze het hardste nodig hebben. Mensen die geïnteresseerd zijn in sociale vaardigheden en er een bepaalde gevoeligheid voor hebben, nemen zo’n boekje ter hand. De sociale brokkenpiloten denken meestal dat ze het niet nodig hebben.

Omgaan met kritiek is een thema dat overal toegepast kan worden: in de opvoeding, in vriendschappen, in het huwelijk, op het werk, in de kerk. De Wolff geeft illustraties op al die terreinen. Ze schenkt aandacht aan de vraag waarom het omgaan met kritiek zo moeilijk is. Ze werkt aspecten van communicatie uit. Ze gaat stapsgewijs in op het geven van kritiek en op het ontvangen van kritiek. Over omgaan met kritiek in de kerkelijke gemeente schrijft ze zelfs een apart hoofdstuk.

Gevoelig
Ik noem een paar gedachten van De Wolff die mij het meest aanspreken.

In een gezonde relatie is er juist ruimte voor kritiek en conflict. Kritiekmijdend gedrag is een teken van zwakte en maakt problemen erger. Wie kritiek heeft, moet zich verantwoordelijk voelen voor zijn eigen gevoelens en wensen. Dat betekent om te beginnen dat hij de kritiek uit en vervolgens dat hij die correct brengt. „Ik vind dit moeilijk en dat wil ik je zeggen.” Hij moet dus niet de schuld van het probleem bij de ander deponeren. „Jij bent altijd vervelend bezig.” Die ander schiet dan automatisch in de verdediging. Kritiek geven is geen bevel tot verandering, maar slechts een verzoek tot verandering.

Er zijn geen mensen die bevelende kritiek van harte overnemen. Ze werkt dus contraproductief. Op een kritisch verzoek kan makkelijker positief gereageerd worden. Geef kritiek onder vier ogen. Kritiek in het openbaar is manipulatief en valt verkeerd.

De praktische tips van De Wolff zijn handig en goed op te volgen, zowel bij het geven als bij het ontvangen van kritiek.

Het hoofdstuk over de gevoeligheid rondom kritiek geven of krijgen in de kerk is interessant. Als lezer kan ik de analyse en de tips wel naar mijn eigen kerkelijke leefwereld overzetten. De typering van een kerkelijke gemeente zoals De Wolff die geeft, is echter wat eenzijdig. Ze zal wel geënt zijn op haar persoonlijke ervaringen, naar ik vermoed in een gereformeerd-vrijgemaakte gemeente. („Veel discussie en gelijk willen krijgen, veel nadruk op zuiverheid in opvattingen en accenten leggen op de verschillen.”) Er is verschil tussen een leerstellige gemeente (van een reformatorisch type) of een gemeente met charismatische leiders (van het evangelische type) of een moderne loszandgemeente waar alles ermee door kan. Dat heeft gevolgen voor hoe mensen kritiek beleven of geven. De Wolff adviseert minder accent op de inhoud van standpunten te leggen, en meer op de communicatie van die standpunten. Op dat advies zal men vooral in een leerstellige gemeente kritiek hebben.

Ruzie
”Met alle respect” is een aanrader voor iedereen die een voorlichtende of begeleidende taak heeft betreffende sociale vaardigheden. Het kan in de literatuurlijst opgenomen worden bij het vak sociaal-relationele vaardigheden op een beroepsopleiding. Een maatschappelijk werker kan het laten lezen door cliënten die niet goed omgaan met kritiek. Ook persoonlijk geïnteresseerden kunnen plezier beleven aan dit verhaal. Een predikant die beter wil reageren op enkele altijd kritische gemeenteleden, kan er zijn voordeel mee doen. Een moeder die vaak ruzie heeft met haar dochter kan het boekje lezen en eens nadenken over: reageer ik nu zo fout op haar kritiek of is het andersom?

Kritiek zal er altijd blijven, dat is ook niet erg. Het leven wordt echter wel plezieriger als we zelf goed met kritiek omgaan. En wie weet, als we dat anderen een beetje kunnen bijbrengen.