ziet geen reden op hun standpunt terug te komen. De reformatoren erkenden enerzijds dat het antichristendom al zo oud is als het Evangelie van Christus zelf, maar zagen ook dat er een concentratie en culminatie zou plaatsvinden, niet in één persoon, maar in het instituut van het pausdom. Bij mijn weten heeft niet één gereformeerde of puriteinse theoloog van voor 1800 het anders geleerd. De Openbaring van Johannes bevat allerlei heenwijzingen naar Rome als locatie van de antichrist. Paulus laat in 2 Thessalonicenzen 2 zien dat de antichrist zeer religieus zal zijn, „alzo dat hij in den tempel Gods als een God zal zitten, zichzelven vertonende dat hij God is.”

Huiveringwekkend
Daarom waren er ook al in de Middeleeuwen die er zo over dachten. Joachim van Fiore (1130-1202) bijvoorbeeld, die een trouw zoon van de kerk wilde zijn, was er op grond van schriftstudie van overtuigd dat de kerk zo zou verwereldlijken dat de antichrist zich meester zou maken van de heilige stoel in Rome.

Het antichristelijke karakter van Rome blijkt het meest uit haar ecclesiologie (leer aangaande de kerk). De paus draagt de titel ”Vader der vorsten en koningen, Bestuurder van de wereld op aarde, Plaatsvervanger van Jezus Christus”. Let wel, niet de vertegenwoordiger, maar de plaatsvervanger. Hij vervangt in eigen schatting Christus. Hij noemt zich ”Heilige Vader”, de schatbewaarder van de heilgoederen voor de mensen, de uitdeler van het heil. Hij beschikt over het heil, deelt het heil uit in de sacramenten, via de met hem verbonden geestelijken over de gehele wereld als de plaatsvervanger van Christus. Rome ziet zichzelf, de enige Heilige Katholieke Apostolische Kerk, als de voortgezette vleeswording van Christus, Die toegroeit naar Zijn volle wasdom in het laatste der dagen, als de zichtbaarwording van de Heilige Geest.

Zo huiveringwekkend absoluut stelt Rome zichzelf. En dit is nu exact wat Johannes aangaf als het belangrijkste kenmerk van de antichrist: de loochening van Christus, Hem niet de eer geven die Hem, en Hem alleen, toekomt. Johannes zag op de hoofden van het beest de naam godslastering staan.

Spiritualiteit
Wij zijn geneigd Rome met andere ogen te bezien, nu het samen met de kerken der Reformatie zware klappen krijgt als gevolg van de secularisatie. Men onderschatte Rome echter niet. Het heeft in zijn geschiedenis wel voor hetere vuren gestaan en een schijnbaar verlies altijd weer in winst weten om te zetten.

Door de eeuwen heen bewaarde het zijn eenheid doordat het vele vormen van spiritualiteit onder zijn dak toeliet. En de betekenis van de nu overleden paus zou wel eens in de eerste plaats gelegen kunnen zijn in de historische doorbraak die hij bewerkte in de relatie van Rome tot de andere wereldreligies. Hij organiseerde gebedsdiensten samen met moslims, joden, boeddhisten en shintoïsten en bezocht hun heilige plaatsen.

Hij kon dat ook doen, omdat de moslims „samen met ons de ene en barmhartige God aanbidden.” En omdat „al wat men in de andere godsdiensten aan goeds en aan waarheid kan vinden” door Rome positief wordt gewaardeerd „als een voorbereiding op het Evangelie en als een geschenk van Hem Die iedere mens verlicht opdat hij uiteindelijk het leven heeft” (citaten uit de Katechismus van de Katholieke Kerk, 841, 842). Uit die overtuiging kon de paus zich met al die anderen verenigen in gezamenlijk gebed.

Kameleon
Vanuit dit universalistische optimisme is Rome ervan overtuigd als grootste kerk van de grootste wereldreligie in de 21e eeuw een nieuwe leidende rol te kunnen spelen in een verbond van religies ten einde een verscheurde wereld tot verzoening en vrede te brengen. In wezen is er ook fundamentele overeenkomst tussen Romes leer en het humanisme. Als een knappe kameleon weet het Vaticaan, met een diplomatieke ervaring van eeuwen, zich steeds opnieuw soepel aan te passen aan wat er leeft aan opvattingen en stromingen in de wereld.

Misschien zal uit de keuze van de nieuwe paus al blijken hoe hoog de verhouding met de andere wereldreligies, en met name de relatie met de islam, thans op de agenda staat.

Rome, de spirituele hoedster van een nieuwe mondiale samenleving. Zo zou in vervulling kunnen gaan dat de gehele aarde zich zal verwonderen achter het beest. En de ware kerk wordt kerk in de woestijn. En toch heeft zij (en niet de antichrist) de belofte: „En zie, Ik ben met ulieden al de dagen, tot de voleinding der wereld.”

De auteur is oud-directeur van de Gereformeerde Bijbelstichting (GBS).