Harinck, directeur van het Historisch Documentatiecentrum voor het Protestantisme, was woensdag hoofdspreker tijdens de tweede Bavincklezing die zijn centrum en het Nederlands Dagblad organiseerden. De historicus gaf de aanwezigen eerst een lesje geschiedenis, dat inzette bij de Franse Revolutie. Daarna trok hij lijnen door naar de actualiteit.

Harinck toonde aan dat de liberalen in het begin van de negentiende eeuw als „redelijk denkende mensen vooral de eenheid van staat en samenleving” op het oog hadden. „Abraham Kuyper brak met dat denken. Hij stelde dat het eenheidsdenken niet tot vrijheid leidde, maar tot onderdrukking. In de Tweede Kamer sprak hij vrijmoedig over het geloof en bepleitte dat ieder zijn eigen overtuiging in het debat naar voren zou brengen. Hij zei dat Nederland helemaal geen eenheidsstaat is. Eenderde van de bevolking was protestants, eenderde rooms-katholiek en eenderde humanistisch.”

Dat pluriformiteitsdenken leidde tot emancipatie van rooms-katholieken. „Die liepen eerst achter de liberaal Thorbecke aan omdat hij hun vrijheid van godsdienst en herstel van de bisschoppelijke hiërarchie had gegeven. Maar de roomsen zagen al snel dat liberalen hen in wezen als achterlijk beschouwden. Het pluriformiteitsdenken van Kuyper kreeg voet aan de grond en mondde uit in de vrijheid van onderwijs, waarbij ieder een school naar eigen overtuiging kon oprichten.”

Het verzuilde samenlevingsmodel hield het volgens Harinck tot ongeveer 1960. „Door de opkomst van de televisie konden burgers een kijkje nemen in de zuil van de buren. Dat leidde tot herkenning en ontzuiling en een vernieuwd eenheidsdenken. Door de komst van buitenlanders en de eigen positie die de islam opeist, staat dat eenheidsdenken nu weer onder druk.”

Volgens Harinck is het in de huidige omstandigheden zeer zinvol om weer naar Kuyper te kijken. Moslims moeten hun eigen zuil gaan bouwen. „Kuyper wilde dat in een democratie alle opinies tot hun recht zouden komen. Daarom zeg ik: Laat de islam maar meedoen en zijn stem laten horen. Dan zullen we ook snel merken dat ”de islam” niet bestaat.”

Harinck vindt dat Nederland zuinig moet zijn op het parlementaire systeem waarbij minderheden hun stem kunnen laten horen. Hij hekelde daarom voorstellen die links en rechts worden gedaan om het politieke stelsel „op te frissen” en te komen tot een tweepartijenstelsel: „We leven in een samenleving van minderheden. Dat is heel bijzonder. Dat moet je koesteren. Een tweepartijenstelsel past niet bij Nederland.”

Harinck vindt dat iedere groepering voor zichzelf moet opkomen. Een pact van christenen en moslims om waarden in de samenleving te verdedigen, vindt hij dan ook niet zinvol.

Moslims moeten volgens de directeur van het documentatiecentrum nog wel veel leren. „Ze hebben niet zo’n goede naam op het gebied van vrijheidsrechten. De scheiding tussen kerk en staat kennen ze niet en islamitische democratieën zijn er nauwelijks.”

Toch wil Harinck hun een kans bieden. Als voorbeeld neemt hij de rooms-katholieken in de negentiende eeuw. „De protestanten zagen deze medeburgers in eerste instantie als een bedreiging. Hun centralistische denken zou een bedreiging kunnen vormen voor de vrijheden van anderen. Zouden ze weer een inquistitie willen? De praktijk leerde dat rooms-katholieken weliswaar geen kerk hebben die op een democratische manier is georganiseerd, maar dat ze wel prima in een democratie kunnen functioneren. Waarom kan dat niet met moslims? Elke godsdienst past zich in zekere mate aan aan de omgeving”, zo betoogde prof. Harinck.