De Nederlandse Spoorwegen konden altijd veel aan als het ging over vervoer naar massa-evenementen. Koninginnedagen in de jaren negentig verliepen doorgaans vlekkeloos, net als de Sail-manifestaties en in 2000 het Europees kampioenschap voetbal. De NS had de naam het te kunnen. Op 30 april 2001 kwam wreed een einde aan die reputatie.

De Koninginnedagvrijmarkt liep uit op een totale chaos op en rond het Centraal Station van de hoofdstad: vernielingen en rellen. De NS legde de treinen stil en vergrendelde de ingangen van het station. De toeloop van verhitte reizigers zorgde voor gevaarlijke toestanden.

Het spoorwegbedrijf lag nadien zwaar onder vuur. De gemeente Amsterdam eiste opheldering, reizigersvereniging Rover sommeerde de Kamer de chaos te onderzoeken, verkeersminister Netelenbos moest uitleg geven. Volgens NS Reizigers waren ongeduldige klanten de oorzaak: nadat die aan de noodrem hadden getrokken, liepen ze over de sporen naar de perrons. Volgens Verkeersleiding schortte het vooral aan de doorstroming op het station. Nadien schoven de meningen naar elkaar. En één ding was zeker: zoiets mocht nooit meer gebeuren.

Afgelopen 2 februari, het koninklijk huwelijk, was voor de NS de generale repetitie voor komende dinsdag. Helemaal representatief was de -vlekkeloos verlopen- huwelijksdag niet, omdat het bezoekersaantal veel lager lag dan op 30 april. De vrijmarkt in de hoofdstad trekt zomaar 700.000 bezoekers of, met mooi weer, nog 100.000 meer.

Woordvoerder H. Wind van NS Randstad-Noord is echter vol goede moed. Het werk dat de projectgroep Koninklijke Evenementen Amsterdam (KEA) deed, zal zeker z’n vruchten afwerpen, zegt hij, „al heb je natuurlijk niet álles in de hand. Het uiterste is gebeurd, iedereen die betrokken is, staat op scherp.”

Amsterdam telt op een zaterdag -Koninginnedag wordt bij de NS als zodanig gezien- 160.000 in- en uitstappers. De normale vervoerscapaciteit is 25.000 mensen per uur. Met extra en verlengde treinen uit alle windstreken voert de NS die hoeveelheid op tot 35.000 mensen per uur. Bij elkaar rijden er 200 rijtuigen extra, bijna 10 procent van de NS-vloot. Materieelbedrijf NedTrain deed z’n best om zo veel mogelijk spul op de rails te hebben.

Boven op de gewone technische ploegen houden NedTrain en Railinfrabeheer, de laatste via hun aannemers, dinsdag vijftig mensen extra achter de hand die meteen beschikbaar zijn. Zo staat er een rijdraadherstelploeg klaar op Amsterdam Centraal en zijn er twee afsleeplocomotieven met machinisten gehuurd van goederenvervoerder Railion. Voor als er onverhoopt een trein kapot gaat en in de weg staat.

Alle treinen maken dinsdag kop in Amsterdam. Dat betekent dat ze vertrekken in de richting waaruit ze kwamen. „Daarmee maken we vier eilanden, in elke windrichting één. Gaat er aan één kant iets fout, dan hebben de andere richtingen er geen hinder van.” Verder zijn materieel en personeel aan elkaar gekoppeld. „Dat kost 200 diensten extra, ook 10 procent. De spoorwegpolitie zet 350 agenten in tegen normaal vijftig.”

Met de extra inspanningen levert de NS een robuuste dienstregeling, zegt Wind. „Als er iets fout gaat, is de kans dat de problemen zich opstapelen en escaleren zo klein mogelijk.” Hij realiseert zich dat als gevolg van vorig jaar wellicht een aantal mensen afhaakt voor de trein, maar gaat toch uit van een grote extra klandizie.

Om de logistieke problemen op het station ook bij terugkeer van de mensen voor te zijn, voorziet de NS de gevel van lichtkranten die de weg wijzen naar de goede ingang en het juiste perron. „Ook in de folder die we via alle NS-loketten in Nederland verspreiden, vertellen we de mensen exact waar ze zijn moeten. Het is een spoorboekje in het klein dat moet voorkomen dat grote groepen zoekenden over de perrons lopen te dolen.”

Om de gemoederen niet extra te verhitten, sloot de NS zich aan bij het strenge alcoholbeleid van de gemeente Amsterdam. In het kort komt dat erop neer dat iedereen maximaal één blikje of glas bier bij zich mag hebben. „Wij verkopen die dag noch in de trein, noch in de stations alcoholhoudende dranken. Alle beetjes helpen.”