Kampervaringen in zeven opstellen
Een goed boek over de Tweede Wereldoorlog? Dr. Madelon de Keizer, senior onderzoeker bij het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie, aarzelt. „Ik ben niet iemand die een ander voor wil schrijven wat hij over een bepaalde periode in de geschiedenis gelezen moet hebben. Elk mens heeft immers zijn eigen interesses.”
„Een van de indrukwekkendste egodocumenten is voor mij ”Amor fati. De aanhankelijkheid aan het levenslot” van Abel J. Herzberg. Deze in Amsterdam geboren joodse jurist werd in 1943 naar Bergen-Belsen gedeporteerd. Herzberg beschrijft zijn kampervaringen in zeven opstellen. Hij kijkt met een scherpe, analyserende blik om zich heen en gaat na wat er met mensen gebeurt als ze in een vernietigingskamp terechtkomen. Wat zijn de reacties, waarom overleeft iemand een kamp en is er vervolgens sprake van een schuldgevoel?”
Het gaat de historica niet om de omvang, maar om de intensiteit van een boek. „Ik zou ”Amor fati” bijvoorbeeld aan mijn dochter aanraden wanneer ze iets over de Tweede Wereldoorlog wil lezen. Je hoeft geen pil van 600 bladzijden te pakken om dingen goed te kunnen begrijpen. ”Amor fati” telt zo’n 100 pagina’s. Het is helder en eenvoudig geschreven door iemand die zonder woede of partijdigheid, maar wel buitengewoon betrokken, terugkijkt. Herzberg is er in geslaagd op een authentieke en haast abstracte manier zijn ervaringen weer te geven. Ik vind het nog altijd een bloedstollend verhaal. ”Amor fati” biedt meer dan alleen ervaringen uit de Tweede Wereldoorlog, omdat het beschrijft hoe mensen in extreme situaties reageren. Daarom is dit boek vandaag de dag nog actueel.”
Een tweede leestip heeft De Keizer niet direct paraat. „Het moet geen zwaarwichtige uitgave zijn. Natuurlijk kan ik ”Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog” van Loe de Jong noemen, maar ik geloof niet dat iemand een slechte Nederlander is wanneer hij deze reeks niet leest. Het gaat mij als historica vanzelfsprekend om de feiten, maar wanneer ik een ander iets moet aanraden, kom ik terecht bij boeken die een wat filosofische kijk op de Tweede Wereldoorlog bieden. ”Strepen aan de hemel” van Gerhard L. Durlacher heeft veel indruk op mij gemaakt, evenals de boeken van Primo Levi over de vernietigingskampen. Beide auteurs hebben Auschwitz overleefd. Wat mij -net als bij ”Amor fati”- in deze boeken aanspreekt, is de menselijke toon en de wijsheid. Ze stemmen tot nadenken.”
Tijdens de Boekenweek geven historici leestips voor liefhebbers van vaderlandse geschiedenis. Vandaag: de Tweede Wereldoorlog.