Vorig jaar juni besloten de staatshoofden en regeringsleiders van de EU, op advies van de Europese Commissie, onderhandelingen te beginnen met Zagreb over toetreding tot de Unie. Vooraf had de Commissie advies ingewonnen bij hoofdaanklaagster Carla del Ponte van het Joegoslavië-tribunaal. Die had laten weten dat de regering van premier Ivo Sanader onvoorwaardelijk meewerkte met het Haagse tribunaal en dat een wijziging in die opstelling niet waarschijnlijk leek.

Afgelopen december werd het besluit tijdens de EU-top in Brussel bekrachtigd: op 17 maart zouden de gesprekken op feestelijke wijze worden geopend. De Europese staatshoofden en regeringsleiders stelden wel één voorwaarde. De Kroatische regering moest de „noodzakelijke stappen” nemen om de „laatst overgebleven aangeklaagde” -waarmee niemand anders bedoeld werd dan Ante Gotovina- op te sporen en aan Den Haag uit te leveren.

Dat deze voorwaarde een harde is, bleek donderdag, toen de ambassadeurs van de EU-lidstaten bijeenkwamen om te discussiëren over de vraag of de start van de onderhandelingen al dan niet moest worden uitgesteld. De vergadering leidde niet tot overeenstemming. Groot-Brittannië, Nederland, Duitsland, Zweden en Denemarken zijn van mening dat zolang Gotovina niet is uitgeleverd aan het Joegoslavië-tribunaal, er geen sprake is van „volledige samenwerking” tussen Zagreb en het VN-tribunaal. Tegenover de groep van vijf staan de buurlanden van Kroatië (Italië, Oostenrijk, Hongarije en Slovenië) plus Slowakije, die donderdag wel met de onderhandelingen willen beginnen.

Een cruciale rol in deze kwestie speelt Carla del Ponte. In een brief aan de Luxemburgse minister van Buitenlandse Zaken en huidig voorzitter van de EU-ministerraad, Jean Asselborn, uitte de hoofdaanklaagster van het Joegoslavië-tribunaal vorige week scherpe kritiek aan het adres van de regering-Sanader. Volgens Del Ponte bevindt Gotovina zich „binnen de reikwijdte van de Kroatische autoriteiten.” Hoewel de regering de indruk wekt dat ze geen mogelijkheid onbenut laat, heeft ze niet „alles wat in haar vermogen ligt” gedaan om Gotovina op te pakken. Integendeel: de Kroatische geheime dienst zou pogingen van het VN-tribunaal om de verdachte naar Den Haag te krijgen hebben gedwarsboomd, aldus Del Ponte.

Dat Gotovina nog altijd niet achter slot en grendel in Scheveningen zit, heeft volgens de Kroatische regering niet te maken met onwil, maar met onmacht. Zagreb zou de ex-generaal graag aan Den Haag overdragen, maar niet weten waar hij zich bevindt. Niettemin besloot de Kroatische regering maandag in een poging de EU milder te stemmen alle tegoeden van Gotovina te bevriezen.

Morgen beslissen de ministers van Buitenlandse Zaken van de 25 EU-lidstaten definitief of de toetredingsonderhandelingen worden uitgesteld. Voor Kroatië ziet het er somber uit. Aan de woorden van de regering in Zagreb wordt in Brussel nu eenmaal minder waarde gehecht dan aan de uitlatingen van Del Ponte.

De Luxemburgse premier en huidig EU-voorzitter Jean-Claude Juncker bevestigde maandag dat er donderdag geen toetredingsgesprekken met Kroatië beginnen als Gotovina niet eerst naar Den Haag is overgebracht. Waarschijnlijk komt er ook geen nieuwe datum waarop de onderhandelingen kunnen beginnen. Daarmee wil Brussel Zagreb tot een optimale samenwerking met het Joegoslavië-tribunaal bewegen.

Vorige week al verklaarde de EU-commissaris voor Uitbreiding, Olli Rehn, tegenover de Frankfurter Allgemeine Zeitung dat het „zeer moeilijk” is om aan de startdatum van 17 maart vast te houden indien het Joegoslavië-tribunaal niet tot een andere inschatting komt - wat het geval zou kunnen zijn als Gotovina direct aan het Joegoslavië-tribunaal wordt overdragen. Hij voegde eraan toe dat een harde opstelling van groot belang is voor de geloofwaardigheid van het tribunaal in de westelijke Balkan-landen.

Waarnemers wijzen intussen op het risico dat uitstel met zich meebrengt. Zij vrezen een mogelijke opleving van nationalistische, anti-Europese sentimenten in de regio. Dat gevaar is niet denkbeeldig. Een onderzoek in opdracht van de Europese Commissie toonde eerder deze maand aan dat de steun in Kroatië voor lidmaatschap van de EU is gedaald tot 30 procent - het laagste percentage ooit. En tijdens een onlangs uitgezonden televisieprogramma waarin kijkers werd gevraagd te kiezen tussen Gotovina en de EU, koos 90 procent van de ruim 22.000 bellers voor de eerste.