Groen (1801-1876) beschreef een patroon dat zich steeds herhaalde in de geschiedenis van Europa sinds de Franse Revolutie (1789): een progressieve actie (1) wordt gevolgd door een conservatieve reactie (2), waarna men het ”juiste midden” zoekt (3). Dit patroon herkennen we vandaag in de confrontaties tussen progressieve en conservatieve bewegingen. Denk aan de spanningen tussen Europa (links-progressief) en Rusland (conservatief) en tussen het (links-progressieve) beleid van Biden en het (rechts-conservatieve) beleid van oud-president Trump.

Volgens Groen ligt de oorzaak van dit patroon in de verspreiding van ongeloofsbegrippen die hun wortels hebben in de Franse Revolutie. De idee van volkssoevereiniteit –de macht komt niet van God maar van het volk– leidde volgens hem tot een samenleving waarin de mens zichzelf centraal stelt, los van God. Groen vond dit revolutionair en schadelijk. Hij zag hoe de idealen van vrijheid, gelijkheid en broederschap, zonder verankering in Gods waarheid, in de praktijk leidden tot het tegenovergestelde: dictatuur, geweld en maatschappelijke vervreemding.

Oog voor Gods leiding

Groen was geen tegenstander van volksparticipatie of vrijheid, maar hij pleitte voor een vrijheid die geworteld is in Gods orde. Hij keerde zich tegen het revolutionaire gedachtegoed dat geen ruimte liet voor God en Zijn scheppingsordeningen. Dit ”antirevolutionaire” denken verzet zich tegen de radicale breuk met de christelijke traditie en de waarden die het samenleven vormen. Groen voorzag dat het ontkennen van Gods gezag zou leiden tot een steeds verdergaande ontwrichting van mens en maatschappij. Met verwijzing naar de Bijbel waarschuwde hij voor de ernstige gevolgen van dit ongeloofsdenken.

De ideeën van Groen van Prinsterer zijn ook in de huidige tijd relevant. De voortschrijdende secularisatie, gecombineerd met het individualistische idee van vrijheid, heeft diepe sporen nagelaten in onze samenleving. De invloed van progressieve ideologieën op thema’s als abortus, euthanasie en huwelijkswetgeving zijn voorbeelden van hoe traditionele waarden zijn losgelaten.

In de politiek zien we een heropleving van conservatieve bewegingen als reactie hierop, zowel in Europa als wereldwijd. De botsing tussen progressieve en conservatieve krachten roept de vraag op: wat betekent dit voor de toekomst van onze samenleving?

Schijnveiligheid

Groen wees erop dat, ook al wordt Gods aanwezigheid door velen genegeerd, Hij altijd de loop van de geschiedenis bepaalt. Dit is natuurlijk een geloofsovertuiging. Toch laten Groens verwijzingen naar historische gebeurtenissen, zoals de Krimoorlog in 1853, zien dat wereldleiders, zelfs als ze geen oorlog willen, tegen wil en dank Gods doeleinden dienen, zodat hun landen toch in een oorlog verzeild raken. Groen onderstreept dit met de observatie dat in 1853 Rusland, Frankrijk en Engeland allemaal geen oorlog wilden, maar desondanks werden meegesleept in het conflict. Dit benadrukt volgens hem dat menselijke planning en intenties ondergeschikt zijn aan Gods grotere plan.

Hetzelfde zien we vandaag terug in het conflict tussen Rusland en Oekraïne, dat begon met de annexatie van de Krim in 2014. Net als tijdens de Krimoorlog dachten wereldleiders dat een groot conflict onmogelijk was, vooral na de val van de Berlijnse Muur in 1989. Europese regeringen voelden zich veilig en verkleinden hun legers, maar de toenemende spanningen rond Oekraïne tonen dat menselijke leiders niet de ultieme controle hebben. Groen leert ons dat we in tijden van politieke en maatschappelijke chaos niet alleen naar menselijke oorzaken moeten kijken, maar vooral oog moeten houden voor Gods hogere leiding in de geschiedenis. Net als hij geloof ik dat God Almachtig door Zijn Zoon Christus Jezus de loop van de geschiedenis bepaalt.

Jihadisme

We leven in een vrij land en mogen openlijk uitkomen voor onze visie op de wereld en de rol van Gods leiding daarin. Wel meen ik dat deze vrijheid bedreigd wordt. Niet alleen door de oplopende spanningen tussen Oost (Rusland en China) en West (Verenigde Staten en Europa), maar ook door de toenemende invloed van het radicale jihadisme. Groeperingen als IS en Boko Haram verzetten zich in Afrika met geweld tegen het westerse gedachtegoed. Maar dat verzet is er net zo goed van de kant van Iran en zijn bondgenoten Hezbollah, Hamas en de Houthi’s (samen met Iran de ”as van verzet”). Om al deze dreigingen het hoofd te kunnen bieden, hebben we niet alleen menselijke inspanning nodig maar bovenal Gods hulp.

Vroeger werd in Nederland, zelfs in liberale kringen, nog vaak erkend dat Gods hulp nodig was. Vandaag lijkt God echter uit het publieke leven te zijn verdreven. Zijn Woord is verdwenen uit politieke discussies en er is in het Westen een algehele beweging zichtbaar die los staat van God en Zijn geboden. Maar zonder Gods bijstand hebben we geen kans tegen de dreigingen van het jihadisme, Poetin en Xi Jinping.

God wil ons helpen, maar wij moeten Hem dan wel aanroepen, zoals Hij laat weten in Jesaja 44:22: „…Ik vaag uw overtredingen weg als een nevel en uw zonden als een wolk; keer weer tot Mij, want Ik heb u verlost.”

70 jaar vrij

Toen Nederland zeventig jaar bevrijd was (in 2015), werd er veel gesproken over de rol van de geallieerde soldaten. We moeten echter niet vergeten dat Gód ons de overwinning gaf. Generaal Montgomery erkende dit na de oorlog. Ook generaal Eisenhower droeg de invasie van Normandië op aan Gods zegen. Ze spraken daarmee uit: het is God die ons genadig was en aan Hem zijn wij dankbaarheid verschuldigd voor de vrijheid die we hebben ontvangen.

Laten we bidden tot God, zoals Hij Zich in Christus aan ons heeft geopenbaard als onze Redder, om hulp en bescherming in deze onzekere tijden. Onze overheden moeten inderdaad gepaste maatregelen nemen, zoals het versterken van de krijgsmacht en het weerbaar maken van de bevolking, wat nu in Europa nagenoeg overal plaatsvindt. Maar daar hoort bij dat zowel de regering als de bevolking in deze nood tot God de Almachtige roept, met een beroep op Christus Jezus. Misschien dat God ons genadig is en ons land blijft beschermen tegen oorlog en geweld, nu het gevaar van een kernoorlog, naar het mij voorkomt, steeds dichterbij komt.

De auteur is emeritus predikant in de Nederlandse Gereformeerde Kerken.