Echte kunstwerken roepen een krachtige, positieve emotionele reactie bij de kijker op. Vergeleken met reproducties is dat effect zelfs tien keer sterker, blijkt uit neurologisch onderzoek dat het Mauritshuis in Den Haag liet uitvoeren.

Bij het onderzoek, dat werd uitgevoerd door het bedrijf Neurofactor, waren twintig proefpersonen betrokken. Zij liepen met een EEG-cap (waarmee de elektrische hersenactiviteit werd gemeten) en een eyetracker (waarmee de oogbewegingen konden worden geregistreerd) een route door het Mauritshuis. Onderweg kregen ze een vijftal kunstwerken uit de museumcollectie te zien: ”Meisje met de parel” van Vermeer, ”Zelfportret” van Rembrandt, ”Vioolspeelster” van Van Honthorst, ”De anatomische les” van Rembrandt en ”Gezicht op Delft” van Vermeer. Daarnaast kregen ze reproducties van een aantal van deze werken te zien. Naderhand werd bij de proefpersonen nog een MRI-hersenscan afgenomen.

Zowel het ”Meisje met de parel” als de vier andere schilderijen hadden in het echt een veel hogere benaderingsbehoefte (de mate van aandacht die ze opeisen) dan dezelfde werken in reproductie: maar liefst tien keer. Dit wijst volgens de onderzoekers op „een krachtige emotionele reactie” die het kijken naar kunst oproept. Erik Scherder, hoogleraar neuropsychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, zei woensdag bij de presentatie van de resultaten: „Kunst kijken prikkelt je brein op verschillende niveaus. Het roept opwinding op, zet aan tot fantaseren en laat je nadenken over wat je ziet. Het is een ultieme verrijking, waarbij je hersenen optimaal worden geactiveerd.” Hij pleitte er daarom voor in onderwijs en opvoeding meer aandacht te besteden aan kunst en cultuur.

”Meisje met de parel” trok in vergelijking met de andere onderzochte schilderijen duidelijk de meeste aandacht van de proefpersonen. „Dat dit schilderij een topstuk is van het Mauritshuis is dus daadwerkelijk terug te vinden in de hersenactiviteit van toeschouwers”, aldus de onderzoekers. „Men ervaart een belonend gevoel, een zekere meerwaarde, doordat het een gevoel van betrokkenheid weet op te wekken. De tronie is relevant voor de toeschouwer. ”Meisje met de parel” wekt vrijwel geen negatieve emoties op.”

„Bezoek aan een museum heeft een grote emotionele meerwaarde” - Martine Gosselink, algemeen directeur Mauritshuis

Vermeer heeft met het ”Meisje” bovendien een zogenoemde ”sustained attentional loop” weten te creëren, ontdekten de onderzoekers. „De kijker ziet eerst haar ogen, dan haar mond en kijkt dan naar de parel. Vervolgens kijkt degene weer naar de ogen, de mond, de parel enzovoort. Hij raakt als het ware gevangen in deze lus. Je kunt je ogen er letterlijk niet van afhouden. Dat is bij geen enkel ander schilderij in het Mauritshuis het geval.”

Deze truc van Vermeer heeft nog een extra psychologisch effect, dat het ”mere exposure effect” wordt genoemd. Dit houdt in dat mensen een persoon, object, geluid of idee meer gaan waarderen naarmate ze er langer naar kijken of kennis van nemen. „Wetende dat het ”Meisje” meer positieve dan negatieve emoties opwekt, is er hier dus sprake van het steeds mooier, aantrekkelijker worden van het ”Meisje” als we er vaker naar kijken”, aldus de onderzoekers.

Meerwaarde

Martine Gosselink, algemeen directeur van het Mauritshuis, is in haar nopjes met de resultaten van het onderzoek. „We zien overal reproducties van beroemde schilderijen, vooral van Vermeers ”Meisje met de parel”. Dat een bezoek aan het Mauritshuis of aan andere musea een grote emotionele meerwaarde kent, is met dit onderzoek definitief bewezen.”

Vera Carasso, directeur van de Museumvereniging, reageert: „We leven in een tijd waarin we steeds meer geconfronteerd worden met kopieën en interpretaties van de werkelijkheid. Je zou kunnen denken dat écht, échte kunst of voorwerpen daarmee minder belangrijk worden, maar het tegenovergestelde is waar: echt wordt juist steeds belangrijker. Een kennismaking met een echt kunstwerk is veel intenser dan met een kopie. Hoe geweldig dat dit effect nu ook wetenschappelijk is aangetoond en te zien is in de hersenactiviteit. De uitkomsten van dit nieuwe onderzoek zijn belangrijk en relevant voor de hele museumsector.”