”Marguerite Yourcenar. Nauwkeurig, met verbeten hartstocht. Brieven aan haar vrienden en enkele anderen”, gekozen door Jenny Tuin en vertaald door Jan Versteeg
Uitgeverij: Arbeiderspers, Amsterdam, 2000
ISBN 90 295 5633 1
Pagina’s: 284
Prijs: € 22,50. De Franse schrijfster Marguerite Yourcenar is het bekendst van ”Hadrianus’ Gedenkschriften” en ”Het genadeschot”. Maar ze schreef veel meer. Brieven bijvoorbeeld aan goede vrienden waarin ze ingaat op het geloof, de mode, het feminisme en Maarten Luther.

Een bundeling van haar brieven verscheen bij Privé-domein onder de titel ”Nauwkeurig, met verbeten hartstocht”. Het is een selectie van Jenny Tuin van Yourcenars brieven aan vrienden en enkele anderen. Voor wie ervan houdt.

Marguerite Yourcenar (haar eigenlijke naam is De Crayencour, 1903-1987) geldt als een van de belangrijkste Franse schrijvers van de twintigste eeuw. Ze was onder meer lid van de prestigieuze Académie Française. In 1971 werd ze benoemd tot ridder in het Legioen van Eer, in 1980 werd ze tot Officier en in 1985 tot Commandeur bevorderd.

Haar brieven bij elkaar leveren een portret op van een vrouw die een grote intellectuele en geestelijke rijkdom aan de dag legt, maar die haar tegelijkertijd eenzaam maakt. Dat ook hoogbegaafden oog hebben voor alledaagse dingen, maakt Yourcenar weer menselijk en heel gewoon. Een reeks van onderwerpen komt in de brieven aan de orde. ”Dame” Yourcenar blijkt een gevoelige en kwetsbare vrouw die ook zo haar kleine zorgen, angsten en onzekerheden heeft.

Bij Yourcenar is de rooms-katholieke achtergrond altijd aanwezig gebleven. Maar haar interesse in het andere maakte dat die is doortrokken van andere godsdiensten zoals het boeddhisme. Aan Charles Du Bos schrijft ze dat het probleem van religieuze onrust voor haar niet bestaat. De beroering en de existentiële twijfel hebben in haar leven een andere plaats. Maar ze ziet wel in de wanorde die de wereld steeds meer te zien geeft de katholieke traditie als een van de waardevolste onderdelen van het complexe menselijke erfgoed.

Ze beschouwt het christendom als de „bewonderenswaardige som van een ervaring van twintig eeuwen, en een van de mooiste dromen van de mensheid. En over dromen praten is voor mij ook over de werkelijkheid praten, want welke werkelijkheid nam ooit een zwaardere last op zich dan een dergelijke droom?” Daarmee vormt voor haar de grote katholieke traditie een deel van de ark die voor alles gered dient te worden. „Je moet al geloven in de vitale waarde van het geloof wil je ook het verlangen kennen het geloof te bezitten”, schrijft ze.

Yourcenar schroomde soms niet haar meningen nauwkeurig en met een verbeten hartstocht te berde te brengen, het maakt niet uit of het nu over homoseksualiteit, dierenmishandeling, een verhandeling over Luther of het feminisme gaat. Over dierenmishandeling: „Het gaat om een misdaad en een ramp zonder weerga die als een last op de hele menselijke geschiedenis drukt, en ons leven zal niet helemaal tevergeefs geweest zijn als we kunnen zeggen daar iets tegen ondernomen te hebben.”

Over Luther: „U legt sterk de nadruk op de sombere, of liever de duistere kanten van de persoon, en wat ik bij u een beetje uit het oog verlies is de man die zich steeds een krachtige persoonlijkheid toont, tegelijk heel volks en heel burgerlijk, geenszins dom, op zijn manier rationalist.”

Ze bekent ook dat de psychologisch getinte geschiedschrijving over Luther van Erikson haar niet bekoort. Die geeft blijk van een zienswijze die te zeer van „onze tijd is om niet over tien jaar achterhaald te zijn.”

Over de tirannie van de mode is Yourcenar -in 1977- uiterst verfrissend en heerlijk onconventioneel. „De mode, met zijn grof commerciële karakter, de dwingende macht die hij op vrouwen uitoefent en de minachting voor de vrouw die eruit blijkt. Zolang vrouwen dat aanvaarden (nog beter gezegd: zich er gretig aan onderwerpen), zullen zij onvolwassen blijven. Niet dat het erom gaat van hen te vragen minder mooi voor den dag te komen (het zou juist wenselijk zijn dat beide geslachten wat moeite deden mooier voor den dag te komen).

Het gaat erom hun te leren inzien wat hen lelijk maakt en hen doet aftakelen, een eind te maken aan de oude vrouw die haar benen laat zien, wat ons van plaatsvervangende schaamte doet blozen, omdat het mode is korte rokken te dragen; aan het jongedametje met borsten die op een zinnenprikkelende en onnatuurlijke manier onder haar truitje naar voren steken, en die op alles behalve borsten lijken; aan de volwassen vrouw met krulletjes in het haar, terwijl haar natuurlijke haar beter zou staan; aan de ’wilde’ en zeer gekunstelde jongere wiens lange haar in de soep hangt; aan de draagster van schoenen met naaldhakken die zich voor latere jaren een hoop lichamelijke ellende op de hals haalt; aan de opgedirkte schoonheid die er als een clown zou bijlopen als het niet in de mode was dat vrouwen zich zo opmaken. Maar er zou toch een beetje nagedacht kunnen worden. De vrouw bezit een natuurlijke schoonheid, die echter nog steeds ontdekt moet worden.”

Yourcenar bepleit een maatschappij waar plaats is voor militant feminisme noch voor agressief mannelijk gedrag. Uit het bovenstaande spreekt vanzelf Yourcenar niet valt te rangschikken in de categorie ”uit de reformatorische kring”. Toch kan het lezen van haar boeken bepaald geen kwaad.