Maandag diende Turkije een formeel verzoek in om toe te treden tot Brics. „Concrete stappen” –zoals een beslissing door de andere BRICS-landen over Turkse toetreding– zijn nog niet genomen, meldde een woordvoerder van president Recep Tayyip Erdogan dinsdag. De aanvraag van Turkije wordt pas besproken op de volgende BRICS-top tussen 22 en 24 oktober in de Russische stad Kazan.

Het samenwerkingsverband werd in 2009 opgericht door Brazilië (B), Rusland ®, India (I) en China (C). Zuid-Afrika (S) sloot een jaar later aan. Lange tijd werd Brics niet serieus genomen en bleef het vooral symboolpolitiek. Maar begin dit jaar kwam de organisatie in het nieuws nadat de de club fors uitbreidde met Egypte, Ethiopië, Iran en de Verenigde Arabische Emiraten. Argentinië was voornemens om tot het bondgenootschap toe te treden, maar president Javier Milei trok zich terug. Saudi-Arabië zou nog overwegen of het op de uitnodiging ingaat.

Dat nu ook Turkije lidmaatschap aanvraagt, wordt gezien als een signaal dat Ankara nieuwe banden wil aanhalen met landen buiten zijn gebruikelijke westerse bondgenoten. „Het land wil met alle grootmachten relaties aangaan”, beweert Haroon Sheikh, senior wetenschapper bij de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). „Alle op zichzelf grotere landen in de wereld volgen die strategie. Gezien de groeiende rivaliteit tussen de grootmachten Amerika, Rusland en China, proberen ze de eigen positie veilig te stellen door een koers van ”multi-allignment” te varen.”

Dominante macht

„Turkije wil niet tot één kamp behoren”, bevestigt Annette Freyberg-Inan, hoogleraar International Relations Theory aan de Universiteit van Amsterdam (UvA). „Die koers is ingezet onder buitenlandminister Ahmet Davutoglu (2009-2016). Sindsdien wil Turkije zich als dominante macht in de regio neerzetten.”

Zo probeert Ankara –onder meer via de Organisatie van Turkse Staten– goede banden aan te knopen met cultureel gelieerde landen, van Balkanlanden tot Azerbeidzjan. Ook onderscheidt het zich als sterkste land in een regio vol conflict, zoals in Syrië, Israël en de Palestijnse gebieden. Ankara positioneert zich bovendien als neutrale bemiddelaar die banden onderhoudt met Moskou én Kyiv.

„In die geopolitiek sterkere positie staat de relatie met het Westen minder centraal”, zegt Sheikh. Al houdt Erdogan vol Brics-lidmaatschap te beschouwen als aanvulling op bestaande internationale samenwerking zoals in de NAVO. „Turkije kan sterk, welvarend, prestigieus en effectief worden als het zijn relaties met het Oosten en het Westen tegelijkertijd verbetert”, zei hij afgelopen weekend in Istanbul.

Signaal

Toch vat Freyberg-Inan de lidmaatschapsaanvraag op als signaal naar het Westen. „Ik zie een toename van politisering. Brics werpt zich steeds meer op als tegenwicht van het Westen. Wie wil toetreden, geeft daarmee indirect het signaal af dat het zich afzet tegen het Westen. Erdogan moet dat weten.”

„Brics werpt zich steeds meer op als het mondstuk van de niet-westerse wereld”, zegt Sheikh. „Het wint aan geopolitieke betekenis. De niet-westerse wereld is in opkomst, en dit is de belangrijkste plek waar ze hun geluid laten horen. Brics was gericht op economische samenwerking, maar in de toekomst zou het zich ook op andere vlakken kunnen opwerpen als hét alternatief voor het Westen” – zoals dat al gebeurt met een eigen ontwikkelingsbank als tegenhanger van de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds.

Zal eventueel Brics-lidmaatschap gevolgen hebben voor de relatie van Turkije met andere NAVO-bondgenoten? Dubbellidmaatschap hoeft op papier geen probleem te zijn, denkt Sheikh. „BRICS gaat over economische samenwerking; de NAVO is een militaire alliantie.” Maar in de praktijk zou het de relatie met bondgenoten verder kunnen verstoren. Turkije ligt al niet lekker binnen de alliantie, vanwege goede banden met Rusland. BRICS-lidmaatschap zou die relatie met Moskou verder kunnen verstevigen.

Ook voor de kansen als kandidaat-EU-lid zal eventueel Brics-lidmaatschap weinig gevolgen hebben, denkt Sheikh. Na decennia van vruchteloze pogingen om toe te treden en tal van vastgelopen onderhandelingen „zijn er nog weinig mensen die rekenen op Turks EU-lidmaatschap”. De aanvraag om lid te worden van Brics zou zelfs zijn ingegeven door frustraties over het Westen en specifiek de EU, erkende oud-diplomaat Sinan Ülgen maandag tegen het Amerikaanse tijdschrift Newsweek.