Jevhenia Hrintsjenko herinnert zich niets meer van het eerbetoon voor haar omgekomen jongere broer. Ze is verdoofd door de pijn en het verdriet om de dood van Pavlo-Nikita, gestorven aan het Oost-Oekraïense oorlogsfront. Op de dag van zijn begrafenis rijdt de rouwstoet met de lijkwagen door de straten van de West-Oekraïense stad Lviv, van de Heilige Petrus en Paulusgarnizoenskerk naar de begraafplaats.

Tien minuten duurt de rit naar de militaire begraafplaats Lytsjakivsky. Er is een lang lint van rouwenden. Automobilisten stappen midden op straat uit, mensen knielen op de stoep voor soldaat Pavlo-Nikita en drogen hun tranen. Het gevolg in een van de achtervolgende stadsbussen kijkt zwijgend naar de knielende mensen, een vrouw aan het raam huilt.

Nieuws in beeld

Mensen in Lviv knielen om hun respect te betuigen, terwijl Oekraïense soldaten de kist dragen van een gesneuvelde Oekraïense soldaat. beeld Kostyantyn Chemichkin

Mensen nemen in de Heilige Petrus en Paulusgarnizoenskerk in Lviv deel aan de begrafenisdienst van Oekraïense soldaten die aan het front zijn gedood. beeld Kostyantyn Chemichkin

Op de begraafplaats speelt een orkest het Oekraïense volkslied, ook voor twee andere militairen die tegelijkertijd worden begraven. Vier grafdelvers hijsen Pavlo-Nikita’s kist in het graf en dichten het met aarde. Ze plaatsen een kruis met daarop: ”Pavlo-Nikita Skatsjkov, 4 februari 1997-31 juli 2024” met daaronder zijn lachende gezicht op een foto. Bloemen en kransen bedekken de aarde.

Bijna een week later vertelt Hrintsjenko (30) in een Lvivs koffiehuis hoe ze die dag heeft ervaren. Of eigenlijk niet. Alles ging langs haar heen. Ze kan zich niet meer herinneren wie haar omhelsden en wat er werd gezegd.  Van vrienden hoorde ze achteraf over het eerbetoon op straat. Het helpt om sterk te zijn, vertelt ze. „Je weet dat je niet alleen bent.”

Onverwachts

Iedere dag is er in Lviv in de Heilige Petrus en Paulusgarnizoenskerk een ceremonie voor een of meerdere overleden militairen, gevolgd door de stoet met het eerbetoon en eindigend op de begraafplaats Lytsjakivsky. Er is een extra veld aangemaakt voor de graven van omgekomen militairen. Een zee van Oekraïense vlaggen wappert in de wind. Er komt geen einde aan de Oekraïense doden in deze oorlog. Hoe denkt Kyiv dit te kunnen stoppen? Onder welke voorwaarden is Oekraïne bereid te onderhandelen met Rusland?

Na tweeënhalf jaar oorlog zat Oekraïne alleen maar in de verdediging. Het verloor de afgelopen weken grondgebied in Oost-Oekraïne. De Russen hebben meer mankracht en materieel en zijn inmiddels de strategische stad Pokrovsk in de provincie Donetsk genaderd.

Ondanks de verliezen heeft Oekraïne deels het initiatief teruggenomen. Onverwachts staken Oekraïense militairen en materieel twee weken geleden de grens met Rusland over. De Oekraïense krijgsmacht veroverde Russisch grondgebied in de grensprovincie Koersk, en bezette dorpen. Moskou heeft nog geen antwoord op de inval gegeven.

„Het is nog steeds moeilijk te begrijpen dat mijn broer niet meer leeft” - Jevhenia Hrintsjenko, zus overleden Oekraïense militair

Na aanvankelijke radiostilte gaf Kyiv aan waar het op uit is. De Oekraïense aanval moet het Kremlin dwingen tot onderhandelen met Kyiv. President Volodymyr Zelensky sprak bijna een week na de operatie over dat „Rusland gedwongen moet worden vrede te sluiten als Poetin zo graag oorlog wil blijven voeren”.

Zijn adviseur Michajlo Podoljak ging daar later op X dieper op in. „Als we het hebben over potentiële onderhandelingen –ik benadruk potentieel– moeten we de Russische Federatie dwingen aan de andere kant van de tafel te zitten. Op onze eigen voorwaarden. Een belangrijk instrument is de invloed op de publieke opinie in Rusland, die begint te veranderen nu de oorlog diep in hun gebied is doorgedrongen. Negatieve veranderingen in de psychologische toestand van de Russische bevolking zullen een ander argument zijn voor het starten van onderhandelingen.”

Waar Vladimir Poetin tot de Koerskoperatie bereid was tot onderhandelen, wijst hij dat momenteel af. De Russische president vraagt zich af of er onderhandelingen mogelijk zijn met een vijand die hij ervan beschuldigt lukraak op Russische burgers en nucleaire installaties te schieten. Wat Rusland zelf doet in Oekraïne.

Tot de Koerskaanval had Poetin zijn zinnen gezet op de inname van de vier Oekraïense provincies Donetsk, Loehansk, Cherson en Zaporizja, die Rusland momenteel deels in handen heeft. Deze gebieden claimt de Russische president als voorwaarden bij onderhandelingen. Dit is in volledige tegenspaak met wat hij zei toen hij de grootschalige Russische invasie op 24 februari 2022 aankondigde: „Het is niet onze bedoeling om Oekraïens grondgebied te bezetten.”

„Rusland zal ons niet makkelijk laten gaan” - Oleksander Koetsan, oud-militair

Met de verovering van Russisch grondgebied heeft Oekraïne een sterkere onderhandelingspositie gekregen. Het heeft een troefkaart in handen, waar het dat eerst niet had. Kyiv kan het veroverde terrein ruilen tegen Oekraïens gebied dat momenteel is bezet door Rusland.

Rolstoel

Onderhandelen? Oud-soldaat Oleksander Koetsan denkt dat het er vroeg of laat van zal komen. Gevolgd door een staakt-het-vuren. Maar dan? De Russen, verwacht hij, zullen daarna Oekraïne opnieuw binnenvallen. Ze hebben meer middelen en kunnen snel opschalen, zegt hij, terwijl Oekraïne westerse hulp krijgt in kleine porties.

Koetsan ondervond in Oost-Oekraïne zelf de massaliteit van de Russische krijgsmacht. Vier droneaanvallen op zijn loopgraaf mislukten, de vijfde was wel raak. Hij verloor zijn benen door de aanval en rijdt nu rond in een rolstoel in revalidatiecentrum Superhumans in Vynnyky, buiten Lviv. In zijn hand zitten nog steeds granaatscherven. Op het moment dat hij bloedend aan het front op de grond lag, bleef hij kalm, blikt hij nuchter terug. „Ik was er mentaal op voorbereid dat mij iets kon overkomen.”

Hij werkt inmiddels in het revalidatiecentrum en helpt op basis van zijn ervaringen andere gewonde militairen met hun herstel. Allemaal missen ze ledematen. In een sportzaaltje oefenen ze lopen met protheses.

„Rusland zal ons niet makkelijk laten gaan”, vervolgt Koetsan (37). „Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie had Rusland voortdurend invloed op Oekraïne. In Kyiv zaten een soort marionettenheersers. Zodra we een normaal leven wilden leiden, stonden de Russen dat niet toe en probeerden ze ons de Russische wereld in te trekken met hun agressieve expansie.”

Uitgewist

Zelensky’s adviseur, Podoljak, schreef in zijn X-bericht dat er onderhandelingen moeten komen „op onze voorwaarden”. Vanaf het begin van de grootschalige Russische invasie in februari 2022 heeft de Oekraïense president benadrukt dat Oekraïne zijn gehele grondgebied terug wil. Dat betekent terug naar de grenzen van 1991 toen Oekraïne onafhankelijk werd. Dus inclusief het door Rusland in 2014 geannexeerde schiereiland de Krim en de bezette delen van Oost- en Zuid-Oekraïne.

Onderhandelen met Rusland kan op basis van twee Oekraïense voorwaarden, verklaart Jevhen Hlibovytsky, directeur van het Oekraïense Frontier Instituut, dat zich bezighoudt met strategische uitdagingen op de lange termijn voor Oekraïne en de regio. Ten eerste moet Oekraïne terug naar de grenzen van 1991. Ten tweede moet Rusland hervormen.

„We kunnen niet tegen Rusland zeggen: pak alles wat je wilt; daarvoor hebben we al een te hoge prijs betaald met al onze doden” - Jevhenia Hrintsjenko, zus overleden Oekraïense militair

De Russische voorwaarden betekenen geen vrede, benadrukt Hlibovytsky. Die komen neer, vervolgt hij, op uitroeiing van Oekraïne. Wat momenteel door Rusland wordt bezet is geen Oekraïne meer. Je hebt er, vertelt hij, geen enkele Oekraïense bibliotheek en Oekraïense school. De Oekraïense taal en identiteit worden uitgewist. „Russische voorwaarden betekenen een overeenkomst waarbij je akkoord gaat om gedood te worden. Oekraïners willen vrede. Vrede is het onvermogen van de Russische staat om existentiële bedreigingen voor Oekraïne te creëren. Daarvoor vechten we.”

Om te voorkomen dat Rusland Oekraïne in de toekomst bedreigt, moet het hervormen, meent Hlibovytsky. Hij verwijst naar twee gebeurtenissen: Boetsja, een voorstad van Kyiv, waar de Russische krijgsmacht Oekraïners vermoordde in maart 2022, en de Holodomor, de kunstmatige hongersnood in de jaren dertig onder Sovjetdictator Jozef Stalin om miljoenen Oekraïners uit te roeien. Dit niet opnieuw, vinden Oekraïners.

Volledig verslagen

„Deze oorlog kan dat veranderen. Dit is voor ons de ultieme oorlog. Rusland zal niet transformeren als het de Krim behoudt. Het herstellen van de territoriale integriteit van Oekraïne is niet genoeg. Het soort nederlaag dat we nodig hebben is de ineenstorting van de Russische imperiale praktijken, van de moderne Russische staat als kolonisator. Net zoals de Nederlandse, Franse, Britse en Italiaanse koloniale rijken ten onder gingen. Die landen zijn veranderd. Dat moet Rusland ook. De Oekraïense samenleving begrijpt dat de volgende generatie anders haar eigen oorlog zal hebben en dat de eigen kinderen dan moeten vechten. Dus Rusland moet volledig worden verslagen.”

Hierin ziet Hlibovytsky wel problemen met het Amerikaanse standpunt en dat van sommige Europese landen. „Het lijkt alsof ze bang zijn dat Rusland verliest. Biden heeft geen enkele keer gezegd dat hij wil dat Rusland wordt verslagen.”

Het is typerend voor de Amerikaanse houding tegenover Oekraïne, valt op te maken uit Hlibovytsky’s woorden. Washington heeft zich nooit ondubbelzinnig achter Kyiv geschaard. Niet voor de oorlog en ook niet tijdens. Altijd is er de vrees voor een botsing met Rusland.

Wie bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen dan ook de opvolger wordt van Joe Biden –Donald Trump of Kamala Harris–, Oekraïne moet niet automatisch rekenen op zijn of haar steun, beklemtoont Hlibovytsky. „Oekraïne moet in de eerste plaats op zijn eigen strijdkrachten rekenen en dan zien we wel wie onze partners zijn en wie niet.”

Diepe sporen

Onder Oekraïners speelt nog een factor om te weigeren te onderhandelen op Russische voorwaarden, los van verlies van Oekraïens territorium. Wat is de dood van Pavlo-Nikita en van al die andere militairen aan het front dan waard geweest? Waarvoor hebben zij dan gevochten, vraagt de bevolking zich af. „Precies”, reageert de directeur van het Frontier Instituut. „Dat is het punt. Daarom denk ik niet dat er onderhandelingen komen waarbij Oekraïne iets van zijn grondgebied opgeeft.”

De oorlog laat diepe sporen na in het leven van Jevhenia Hrintsjenko. Ze verloor niet alleen haar broer Pavlo-Nikita –ze noemt hem Nikita–, maar ook haar 22-jarige neef. Sinds de begrafenis van haar broer is ze geheel in het zwart gekleed. Ze eet slecht, slaapt nauwelijks en slikt antistresspillen. Haar moeder huilt, haar vader zwijgt.

Ze bezoekt iedere dag het graf van haar broer en neemt koffie voor hem mee. Ze wil gaan voorlezen uit een humoristisch boek over het leger. Dat had ze hem cadeau gegeven en las hij aan het front. Nikita kreeg het niet uit omdat hij stierf. Het boek is kwijt, maar Hrintsjenko wil een nieuwe kopen om het bij zijn graf uit te lezen.

Heeft zijn dood haar kijk op de oorlog veranderd? Wil ze nu zo snel mogelijk vrede om meer leed te voorkomen? Met Rusland kan geen vrede zijn, antwoordt ze. „Ze moeten weg uit Oekraïne. Als we gebied opgeven, zullen ze niet stoppen. We kunnen niet zeggen: pak alles wat je wilt. Daarvoor hebben we al een te hoge prijs betaald met al onze doden.”

„Zulke geweldige Oekraïners komen om door deze oorlog”, vervolgt Hrintsjenko. Met een servetje droogt ze haar tranen. „Het is nog steeds moeilijk te begrijpen dat mijn broer niet meer leeft. Mijn familie wil Nikita terug.”