Toen ik het slot van ”De gesloten kring” vergeleek met het slot van ”De Rotters club”, besefte ik weer wat beter hoezeer de wereld tussen 2001 en 2004 is veranderd. ”De Rotters club” is geschreven voor 11 september en voor de oorlog tegen Irak. Het slot van dat boek was uitgesproken hoopvol: Coe fantaseerde hoe twee jonge nazaten van zijn hoofdpersonen in 2003 over het verleden en de toekomst zouden spreken.

Hetzelfde slot heeft de schrijver omgewerkt en aan ”De gesloten kring” meegegeven. We zien vanuit een restaurant hoe het tweetal hand in hand voorbijloopt „en op dat moment niets meer van het leven verlangde dan een kans om de fouten die hun ouders gemaakt hadden over te doen, in een wereld die nog steeds niet had besloten of zij hen zelfs maar die weelde zou gunnen.” Als je dan net een gesprek hebt gelezen over het dreigende terrorisme en over hoe het verleden bij een van de hoofdpersonen blijft schrijnen, dan voel je weinig reden om vrolijker de wereld in te kijken.

In ”De Rotters club” was het een bom van de IRA in een café in Birmingham die de wereld van de personages schokte. De bom ging af op het moment dat Lois Trotter door haar vriend Malcolm ten huwelijk werd gevraagd. Hij kwam om, zij overleefde het en verbleef de jaren erna in een inrichting. In ”De gesloten kring” is ze getrouwd en heeft een dochter, maar ze blijft instabiel. Coe laat haar een verband leggen met de overlevenden na een terroristische aanslag, of de familie van doden in Irak: „Elk van die mensen betekende iets. Elk van die mensen was voor iemand wat Malcolm voor mij was. Vaders gedood, moeders gedood, kinderen gedood. De razende wóede die om dat alles aanzwelt in de wereld (…), de razende wóede!”

Tony
De oorlog in Irak komt nog op een andere manier het verhaal binnen. In Paul Trotter geeft Coe een portret van een ambitieuze jonge politicus die alleen zijn carrière belangrijk vindt, en daarom leeft voor zijn uitstraling in de media, en daarnaast voortdurend in de het oog houdt of ”Tony” (Blair) hem wel ziet. Trotter is Lagerhuis-lid voor de Labour-partij, en vertegenwoordigt daarin de richting ”New Labour”, die, zo suggereert Coe, de ouderwetse sociaal-democratie heeft ingeruild voor een meedogenloos geloof in marktwerking en privatisering.

Hoewel hij in feite tegen de Irak-oorlog is, stemt Paul toch vóór - om een reden die nogal ingewikkeld is, maar erop neerkomt dat hij dan gemakkelijker het bed kan delen met zijn voormalige media-adviseur, de trieste Malvina. Met haar verdwijnt hij uiteindelijk uit het boek, zijn vrouw met twee dochtertjes achterlatend.

De autofabriek in Birmingham, die ook al zo belangrijk was in ”De Rotters club”, wordt min of meer door Paul voor sluiting behoed. Maar ook hier geldt dat kiezersgunst belangrijker is dan serieuze inzet vanuit een principiële overtuiging. Dit nogal malicieuze portret van Paul is zonder Coe’s eigen linkse overtuiging niet denkbaar; hoe dan ook is het een onbarmhartige hekeling van hoe (een deel van) de politiek op dit moment in elkaar zit.

Op een andere manier speelt de politiek, zij het de schimmigste, een rol wanneer Steve Richards, de enige neger op de middelbare school in ”De Rotters club”, racistische post en muziek krijgt thuisgestuurd. Zijn vroegere schoolgenoot Philip Chase achterhaalt de herkomst ervan. Sean Harding, in ”De Rotters club” een extravagante nar, blijkt definitief in extreem rechtse kringen te zijn verzeild. Het bezoek van Philip aan deze Sean, die eenzaam op een boerderij in Norfolk leeft, levert een onvergetelijk verhaal op over een man wiens nationalisme hem ertoe brengt om zich als een bondgenoot van Osama bin Laden te beschouwen.

Pragmatisme
Ik heb hier vooral aangestipt wat de rol van politiek is in ”De gesloten kring”. Het boek is echter ook op andere manieren te lezen: het is ook een roman over hoe het verleden blijft doorwerken, het is ook een bitterzoete karakterisering van het hedendaagse Britse leven, het toont hoe pragmatisme in de plaats van oude idealen komt. Dit alles vanuit een tamelijk linkse, humanistische overtuiging.

Over hoe Coe dit boek heeft geschreven is hiermee nog weinig gezegd. Het is bepaald indrukwekkend om te zien hoe Coe zijn wijdvertakte intrige bij elkaar houdt (al zijn bepaalde verwikkelingen ongeloofwaardig, maar dat kan ook weer een bewuste ironische knipoog zijn). Bovendien heeft Coe een heel aantal tekstsoorten gebruikt: e-mails, brieven, gedichten, sms’jes, verhalen, krantenartikelen - iets wat me in dit boek goed beviel. Daarnaast laat hij zien dat het mogelijk is om (zoals dat vroeger heette) geëngageerd te schrijven zonder pamflettistisch te worden. Ik merk hierbij op dat Coe het leven dat hij beschrijft niet censureert; onverdeeld enthousiast over een boek als dit kun je zelden zijn; maar de indruk die het achterlaat spreekt ook een woordje mee.

”De gesloten kring”, door Jonathan Coe; vert. Harm Damsma en Niek Miedema; uitg. Meulenhoff, Amsterdam, 2004; ISBN 90 290 7507 4; 464 blz.; € 19,90.