Bij Russische bombardementen werd vorige week onder meer een kinderziekenhuis  in Kyiv zwaar getroffen. Wat kreeg u daarvan mee?

De Mol, vanuit Kyiv per telefoon: „Ik kwam net terug van een ontmoeting in Odessa met de nieuwe Nederlandse bewindslieden, Ruben Brekelmans van het ministerie van Defensie en Caspar Veldkamp van Buitenlandse Zaken. Ik ging bij het gebombardeerde kinderziekenhuis kijken. Verschrikkelijke beelden. Ramen waren kapot geschoten, patiënten zaten buiten het gebouw. De Russische aanval is zó barbaars, het is zó’n schending van het humanitair recht. Ik zag bij dat kinderziekenhuis totale ontreddering.  Hulpverleners zaagden stukken beton door om te kijken of ze nog mensen uit het puin konden redden.

De aanval op het kinderziekenhuis doet veel met de inwoners van Kyiv. De bevolking in de hoofdstad geloofde lang dat de luchtafweer zeer effectief is.  Dat is op zichzelf juist, maar er komen dus wel af en toe Russische raketten doorheen.  Dat leidt tot gevoelens van onveiligheid, tot mist in de hoofden van mensen, ook van onze ambassademedewerkers.”

Hoe beleefde u het begin van de Russische inval op 24 februari 2022?

„Rusland bouwde eind 2021 al veel troepen op aan de grens met Oekraïne. Dus als Nederlandse ambassade bereidden we ons toen al voor op oorlog. We vertrokken vanuit Kyiv naar de veiliger stad Lviv, in het westen van Oekraïne. In de vroege ochtend van 24 februari 2022 klopte een van onze veiligheidsmensen op mijn hoteldeur. „De oorlog is begonnen.” De avond daarvoor hadden we president Poetin op tv de oorlog al horen aankondigen. We dachten toen even: dit kan toch niet waar zijn. Maar het was dus wel waar. Die eerste oorlogsdag klonken de eerste luchtalarmen. Dat was best onheilspellend. Winkels waren gesloten, voedselvoorraden werden kleiner, ook in ons hotel. Eén van die eerste dagen vloog een kruisraket over. Dat kwam hard bij me binnen. Vrij snel verliet ik samen met collega’s van de ambassade Oekraïne. We gingen naar Polen. Aan de grens hoopte zich een enorme rij auto’s op.”

U keerde na verloop van tijd terug naar Oekraïne. Wat trof u aan?

„Eind april 2022 reisde ik via Polen en Lviv naar Kyiv. Toen we de Oekraïense hoofdstad naderden, rond een uur of zes in de avond, konden we niet verder via de hoofdweg. We kwamen terecht in voorsteden zoals Irpin, Boetsja en Hostomel. Plaatsen die berucht zijn geworden vanwege door de Russen gepleegde oorlogsmisdaden. In Irpin was van ongeveer de helft van de woningen het dak afgeslagen. Overal lagen restanten van uitgebrande auto’s. Die beelden maakten een enorme indruk op ons. We realiseerden ons dat de inwoners van het vlakbij gelegen Kyiv door het oog van de naald waren gekropen. De hoofdstad oogde toen, eind april 2022, heel verlaten. We zagen vrijwel alleen wat jongeren op steps rondrijden.”

Welke oorlogservaring had op u de meeste impact?

„Russische raketten werden uit de lucht geschoten en vervolgens kwamen de brokstukken ongecontroleerd uit de lucht vallen. Dat maakte ik een paar keer van nabij mee. Je weet niet precies waar dat puin terechtkomt. De klappen van luchtafweer zijn enorm intens, de drukgolven gaan door merg en been.

Ik heb Cherson bezocht. De Oekraïners konden die stad eind 2022 weer heroveren op de Russen. Wat ik in Cherson zag, was verschrikkelijk. Toen de Russen zich terugtrokken, hebben ze zo’n beetje de hele stad leeggeroofd. Ik keek rond in een politiebureau dat de Russen hadden omgebouwd tot een martelkelder. De ontlasting en het bloed zaten nog aan de muur.”

„Ik keek in Cherson rond in een politiebureau dat was omgebouwd tot martelkelder; ontlasting en bloed zaten nog aan de muur” - Jennes de Mol, scheidend ambassadeur in Oekraïne

U moest afgelopen jaren geregeld schuilkelders in. Wat deed dat met u?

„Zeker in het begin van de oorlog had dat schuilen enorme impact. Als je ’s nachts zes keer je bed uit moet, ben je overdag behoorlijk brak. In een bunker zitten is geen pretje. Onlangs moest ik nog schuilen in een veredelde fietskelder, met een klein lampje aan de muur.”

Is het moreel onder Oekraïense soldaten na 2,5 jaar oorlog minder geworden?

„Als een oorlog langer duurt, worden mensen moe. Dat is normaal. Toch denk ik zeker niet dat het moreel is geslonken. Oekraïners begrijpen heel goed dat er geen Oekraïne meer is als ze ophouden met vechten. Dan is het voorbij met de Oekraïense taal, cultuur en identiteit.”

Bent u niet wat al te optimistisch wat betreft de bereidheid van Oekraïners om te vechten tegen de Russen?

„Nee. Tot voor kort kampte Oekraïne met een groot gebrek aan wapens. Oekraïense militairen konden slechts één granaat terugvuren als de Russen er zeven op hen afschoten. Daar maken de Oekraïense strijdkrachten zich uiteraard enorm veel zorgen over. Maar gelukkig kwamen er vanuit het Westen wapenleveranties aan Oekraïne op gang. Nu is het front meer gestabiliseerd. Oekraïne moet de mogelijkheid hebben zich te verdedigen tegen Russische agressie. Dag in, dag uit valt Rusland Oekraïense steden aan, of proberen de Russen energiefaciliteiten uit te schakelen.”

Wat merkt u zelf van die aanvallen op de energiesector?

„Vorige week nog had ik op een dag vijftien uur geen stroom. Dat is lastig, je huishoudelijke apparaten slaan af. Je kunt je niet wassen, je computer valt in storing. Als in flatgebouwen de lift uitvalt, moeten sommige mensen via de trap naar de twaalfde etage. De winter van 2022-2023 was een koude. Ook destijds was er vanwege de Russische aanvallen een groot gebrek aan energie. In die winter zat ik in mijn fleecejack in een donkere, koude ambassade en één brandend peertje boven de werktafel te werken. Ik denk wel dat Oekraïne nu beter voorbereid is voor de komende winter.  Veel bedrijven hebben noodaggregaten.”

De oorlog heeft afgelopen jaren tienduizenden levens gekost. Maakt u dat moedeloos?

„Nee, ik ervaar geen moedeloosheid of radeloosheid. Wat me wel veel pijn doet, is het geweld van Rusland. De straffeloosheid van de agressor. En het doet ook pijn als het Westen lang doet over het leveren van middelen waarmee Oekraïne zich kan verdedigen. Ik heb geen glazen bol en weet niet wie deze oorlog gaat winnen. Intussen heb ik zelden een land gezien dat zich zo dapper verdedigt. Dat is erg inspirerend. President Zelensky is een lichtend voorbeeld voor velen. Cruciaal was zijn selfievideo, kort na de inval van Rusland. Hij stond met een paar medekabinetsleden in het centrum van Kyiv en vertelde de wereld: Ik heb geen taxi nodig om te vluchten, ik heb wapens nodig.”

Poetin hamert er vaak op dat hij christelijke waarden over bijvoorbeeld het gezinsleven wil bevorderen en dat hij  Oekraïne wil beschermen tegen decadente westerse invloeden. Zijn christelijke Oekraïners gevoelig voor Poetins verhaal?

„Nee, dat verhaal heeft geen enkele aantrekkingskracht op Oekraïners. Poetins verhaal is bezijden de waarheid. Hij beweert de Russische wereld te beschermen, maar intussen neemt hij steden als Bachmoet en Marioepol onder vuur. Daar staat amper nog een steen op de andere. Dat zijn nota bene plaatsen waar volop Russisch werd gesproken. Oekraïne heeft in haar constitutie nadrukkelijk gekozen voor een oriëntatie naar Europa. Intussen leven er in Oekraïne tal van traditionele christenen. Terwijl juist christenen zouden moeten afzien van geweld, gaat de retoriek van meneer Poetin gepaard met ongekend geweld en stevige onderdrukking.”

Oekraïne is sinds juni 2022 kandidaat-lidstaat van de Europes Unie. Onlangs meldden NAVO-landen dat de weg van Oekraïne naar het NAVO-lidmaatschap „onomkeerbaar” is.

In Oekraïne is corruptie een hardnekkig probleem. Hoe ziet u dat?

„Wil Oekraïne integreren in Europa, dan moet het land aan diverse voorwaarden voldoen. Een van de criteria is de bestrijding van corruptie. Dat vergt een lange adem. Oekraïne boekt vooruitgang. Het aantal anticorruptie-instellingen in Oekraïne is groot. Maar corruptie steekt nog altijd de kop op. Ik zie dat Oekraïne duidelijk de wil heeft om te veranderen. Het moet blijken dat wetgeving die op papier is aangenomen, ook in de praktijk leidt tot minder corruptie.”

„Ik zeg niet dat Oekraïne zonder corruptie is, maar ik zie zaken die hoop geven voor de toekomst” - Jennes de Mol, scheidend ambassadeur in Oekraïne

Iets dat op papier staat, hoeft nog niet in de hoofden en harten van mensen te landen?

„Ik zeg niet dat Oekraïne zonder corruptie is. Maar ik zie zaken die hoop geven voor de toekomst. Als ik boetes krijg voor te hard rijden, ontvang ik die nu altijd digitaal. Met digitale betalingen verklein je de kans op corruptie. Want een digitale boete is beter te controleren dan eentje met contant geld.”

Het was afgelopen woensdag tien jaar geleden dat pro-Russische separatisten vlucht MH-17 in het oosten van Oekraïne uit de lucht schoten. Hoe kijkt u daarop terug?

De Mol, die woensdag een MH17-ramp-herdenking in Kyiv bijwoonde en in 2014 bijsprong op de ambassade in Oekraïne: „Die ramp had natuurlijk een enorme impact op Nederlanders, dus ook op het Nederlandse ambassadepersoneel in Oekraïne. Iedereen herinnert zich de lange rij rouwwagens op de Nederlandse snelwegen. Voor de ambassade in Kyiv lagen destijds bloemen en emotionele brieven. Het Nederlandse ambassadepersoneel was betrokken bij het terugbrengen van de lichamen van de slachtoffers naar Eindhoven.

Eerder in 2014 had zich in Kyiv de Maidanrevolutie voltrokken, waarbij de pro-Russische toenmalige president Viktor Janoekovitsj naar Rusland vluchtte. Feitelijk is de Russische oorlog tegen Oekraïne al in 2014 begonnen. Denk aan de annexatie van de Krim in dat jaar. De Russische propaganda na de MH17-ramp, het voortdurende gelieg over de toedracht, was bijna niet te dragen. Dat Poetin in februari 2022 Oekraïne binnenviel, terwijl hij eerder beloofde dat niet te doen, heeft me dan ook niet verbaasd. Ik wist al jaren dat deze Russische leider een loopje neemt met de waarheid.”

U reisde afgelopen jaren voor verlofperiodes geregeld per auto naar Nederland. Waarom?

„Het is een rit van 2000 kilometer. Ik overnachtte tussendoor in Polen of Duitsland. Zo’n rit biedt me de tijd om na te denken over wat ik heb meegemaakt. Ik kan even tot mezelf komen. De overgang van Oekraïne naar Nederland is dan niet zo abrupt. In Oekraïne neemt de oorlog geen vakantie. Je leeft als het ware op een vulkaan en staat permanent aan. Ieder moment kan er een raket of drone neerkomen. In Nederland is de sfeer natuurlijk totaal anders. Daar is rust en voorspelbaarheid, daar kan ik ontspannen.”

U spreekt zo’n acht talen; gaat u als aankomend ambassadeur in Polen ook Pools leren?

„Zeker. Ik beheers al wat Slavische talen, dan is het makkelijker me het Pools eigen te maken. Ik wil die taal leren om zo belangen van Nederland en van Nederlandse bedrijven zo goed mogelijk te kunnen behartigen. Polen is een land dat er in Europa steeds meer toe doet. Mooi is dat Polen een bron van steun voor Oekraïne is. Polen weet hoe zwaar het is om onder Sovjetbezetting te leven.”

__

„De Russische aanval op het kinderziekenhuis in Kyiv is zó barbaars” - Jennes de Mol, scheidend ambassadeur in Oekraïne