Probleem aan de AOW is dat rijken er even veel van profiteren als minder draagkrachtige ouderen. Volgens CPB-medewerker P. Kooiman was de AOW in oorsprong bedoeld voor mensen die zonder overheidssteun niet konden rondkomen. „Als je het nog eens zou moeten overdoen zou je kunnen zeggen: Misschien zijn er betere manieren om dat doel te bereiken dan via een algemene regeling, waarvan ook de hogere inkomens profiteren.”

Veranderingen bepleit het CPB ook ten aanzien van de Werkloosheidswet en de hypotheekrenteaftrek. Via de notitie ”Naar een toekomstbestendig stelsel voor arbeidsmarkt en sociale zekerheid” laat het de Tweede Kamer weten dat het weinig ziet in verlaging of verkorting van de WW. Morgen spreekt de Kamer over het kabinetsvoorstel de kortdurende WW-uitkering te schrappen en de voorwaarden bij de uitkering te verscherpen.

Het CPB wil dat iedere werknemer in de toekomst een individuele spaarpot voor werkloosheid krijgt. Wie werkloos wordt, zal dan zijn individuele pot moeten aanspreken. De collectieve werkloosheidsverzekering kan dan gedeeltelijk vervallen, maar niet helemaal. Het CPB ziet de individuele spaarpot als een aanvulling op de WW-verzekering. Wel gaat het ervan uit dat het bestaan van individuele spaarpotten meer zal prikkelen om weer aan het werk te gaan.

Over de hypotheekrenteaftrek laat het CPB zich kritisch uit. In voorzichtige bewoordingen pleit het planbureau voor afbouw van dit fiscale voordeel op het bezit van een eigen woning. De hypotheekrenteaftrek zou de woningmarkt verstoren en vooral de rijkeren ten goede komen. Het CPB verwacht dat de algehele welvaart zal toenemen door afbouw van de fiscale aftrekpost.

De hoofdlijn in het denken in de CPB-notitie over arbeidsmarkt en verzorgingsstaat is dat het kabinetsbeleid minder gericht moet zijn op het verminderen van inkomensverschillen. Er moet meer ruimte komen om mensen aan de slag te krijgen en het opleidingsniveau te verbeteren. Overheidssteun aan de hogere inkomens werkt in dat verband contraproductief. Die doet afbreuk aan de motivatie om harder te gaan werken.

Het CDA reageerde maandag niet al te positief op de concrete voorstellen van het CPB. Over afbouw van de hypotheekrenteaftrek peinst de grootste regeringsfractie niet. „Aan adviezen over fiscaliteit hebben we geen behoefte”, aldus vice-fractievoorzitter Verburg. „Deze notitie gaat over sociale zekerheid.”

Maar ook met het voorstel om de AOW af te schaffen, hoeft het CPB niet bij het CDA aan te komen. Volgens Verburg moet iedereen op zijn 65e recht houden op de oudedagsvoorziening. Ze wijst erop dat de hogere inkomens meer belasting betalen dan de minder draagkrachtigen en dat er op die manier sprake is van solidariteit.

D66 en GroenLinks -beide wel voor het aanpakken van de hypotheekrenteaftrek- zien al evenmin iets in afschaffing van de AOW. „Dan schiet je voor iedere Nederlander een geweldig gat in de oudedagsvoorziening”, aldus D66-kamerlid Bakker. Zijn GroenLinks-collega Vendrik zegt dat afschaffing van de AOW als basisvoorziening een „ravage” zou aanrichten in alle pensioenen in Nederland. Een andere opzet van de financiering van de AOW, waarbij hogere inkomens meer bijdragen, is voor D66 en GroenLinks wel bespreekbaar.

Minister Brinkhorst van Economische Zaken laat in een eerste reactie weten dat voor het kabinet de AOW niet ter discussie staat. Op 18 april debatteert de Kamer over de CPB-notitie.