Wekenlang zetten demonstranten de universiteiten op stelten. Ze eisten dat de colleges van bestuur openbaar maakten welke samenwerking er met Israëlische instellingen is én dat die banden worden verbroken.

Alle visies rond een conflict moeten de ruimte krijgen, schreven de Nederlandse universiteiten zaterdag echter in dagblad Trouw. En daarvan is de mening van de actievoerders er slechts één. „Als de in het academische ethos verankerde waarden, met de mogelijkheid tot een open en academisch debat als minimale vereiste, samenwerking met Israëlische en Palestijnse universiteiten niet in de weg staan, zien wij geen reden om die banden te heroverwegen of te verbreken. Wij vinden het belangrijk kritische Israëlische wetenschappers niet te isoleren, net zo goed als wij er sterk aan hechten onze Palestijnse collega’s te steunen.”

Ethische commissies

Dr. A.A. Kluveld is universitair hoofddocent aan de Universiteit Maastricht. Als gastonderzoeker aan de universiteit in het Israëlische Tel Aviv is ze online betrokken bij antisemitisme- en racismeonderzoek. De verklaring van de bestuurders noemt ze positief. „Hij komt echter wel laat. Het kwaad is al geschied: er zijn inmiddels al samenwerkingen verbroken. Worden die hersteld? Universiteiten hebben ook aangekondigd ethische commissies in te stellen om samenwerkingen te beoordelen. Over de samenstelling van die commissies ben ik niet gerust. We moeten ook maar afwachten wat ze over Israël gaan zeggen. Radicale groepen zullen met de brief van de universiteitsbestuurders ook geen genoegen nemen en de druk opvoeren. Misschien scheelt het dat de studenten binnenkort vakantie krijgen.”

Lees ook

ME'er Mark blikt terug op rellen rond SGP-Israëlactie

Oud-militairen

Samenwerking met Israël is er met name binnen onderzoeksprojecten en door het uitwisselen van studenten. Dat laatste ligt stil, omdat universiteiten geen mensen sturen naar landen waarvoor een negatief reisadvies geldt.

De Universiteit van Amsterdam participeert in acht Europese onderzoeksprojecten waaraan ook Israëlische onderzoekers of bedrijven deelnemen. „Een van de acht onderzoeksprojecten is gericht op detectie van explosieven om aanslagen te voorkomen”, schrijft de universiteit. „Dit project draagt niet bij aan de militaire acties van Israël: het is erop gericht om aanslagen te voorkomen, niet op het uitoefenen van militair geweld.”

Bij de Universiteit Leiden gaat het om elf projecten. Het Leids Universitair Weekblad Mare stelde dat er een contraterrorismeproject bij is waarbij oud-militairen en de in 2023 overleden oud-directeur van de Israëlische inlichtingendienst Mossad waren betrokken.

De Universiteit Utrecht en het UMC Utrecht nemen deel aan 23 onderzoeksconsortia waarbij ook Israëlische onderzoekers betrokken zijn, maar beklemtonen dat deze projecten in geen enkel verband staan met defensie.

De geneeskundefaculteit van de Erasmus Universiteit in Rotterdam en het ziekenhuis Erasmus MC werken ook samen met instituten in Israël. De Radboud Universiteit in Nijmegen ziet samenwerking als een kans om in tijden van conflict de communicatielijnen open te houden. „Als de relaties tussen landen en regio’s verslechteren kan academische samenwerking instrumenteel zijn in het onderhouden van een dialoog over onderzoek en waarden”, stelt de Rijksuniversiteit Groningen.

Nederlandse universiteitsbestuurders varen daarmee een wat andere koers dan hun Belgische collega’s. De Universiteit van Gent wil alle samenwerking met Israël beëindigen, die van Antwerpen schort de samenwerking op, de Vrije Universiteit Brussel beëindigt een van de projecten.

Kaart

Een woordvoerder van koepelorganisatie Universiteiten van Nederland zegt geen landelijk overzicht van de contacten met Israëlische instellingen te kunnen geven. Die zijn wel te vinden in de Europese databank Cordis en ook op de websites van de universiteiten die met het openbaar maken van een lijst de gemoederen tot bedaren probeerden te brengen. Actievoerders maakten zelf een interactieve kaart waarop per universiteit de samenwerkingen met Israël zijn aangegeven, zoals ze eerder een kaart vervaardigden waarop het gebruik van fossiele brandstoffen aan de kaak werd gesteld.

De Technische Universiteit in Delft verklaarde vorige maand de samenwerkingen niet openbaar te maken. „Omdat we ons zorgen maken over de sociale veiligheid van betrokken wetenschappers en studenten.”

Het beëindigen of bevriezen van alle contacten met onderwijsinstellingen van een land biedt volgens de TU geen oplossing. „We vinden het van belang om in dialoog te blijven met studenten en collega’s uit conflictgebieden, omdat juist zij kunnen bijdragen aan verandering.”

In de knel

Niet alleen de sociale, maar ook de academische vrijheid komt in de knel, stelt dr. Kluveld. „Ik heb uit de academische wereld veel berichten gekregen van mensen die geen ruimte voelen een standpunt in te nemen dat minder anti-Israël is. Joodse collega’s worden bijna verplicht een soort geloofsbelijdenis af te leggen dat ze tegen premier Netanyahu en tegen het ‘kolonialisme’ zijn. Voor niet-Joodse medewerkers wordt het problematisch medestander te zijn van Joodse collega’s.”

„Joodse collega’s worden bijna verplicht te zeggen dat ze tegen Netanyahu en het ‘kolonialisme’ zijn” - Dr. Amanda Kluveld, universitair hoofddocent

De Maastrichtse docent noemt dat zorgelijk. „De activisten gaan heel ver. Het bestaansrecht van Israël wordt ter discussie gesteld. Ronduit antisemitisch. In Amerika zijn er zelfs Holocaustonderzoekers die zich tegen Israël keren. Dat leidt tot onrust bij hun collega’s.”

De universiteiten zijn in het nieuws, maar in het Nederlandse hoger beroepsonderwijs is de situatie ernstiger, vindt Kluveld. „Verschillende hogescholen en conservatoria hebben de banden met Israël verbroken. Sommigen willen zelfs geen uitwisselingsstudenten uit Israël meer. Heel kwalijk.”

Kluveld wijst op de woordkeuze in verklaringen. „Instellingen proberen soms de naam Israël te vermijden. Dan gaat het over een conflict in het Midden-Oosten of zelfs: Zuidwest-Azië. Toen ik dat laatste las, moest ik even nadenken over welk gebied het ging.”