”Nooit meer oorlog”

Wie Europa wil begrijpen, zal zich rekenschap moeten geven van zijn ontstaan, zijn christelijke waarden en zijn religieuze oorsprong. Na twee verschrikkelijke wereldoorlogen ontstond bij verschillende (met name) christendemocratische leiders een urgent gevoel van ”nooit meer oorlog”. De Franse minister van Buitenlandse Zaken Robert Schuman stelde voor een Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal op te richten. Daarmee waren de hoofdingrediënten van de oorlog niet langer particulier bezit en het zou een oorlog tussen Frankrijk en Duitsland niet alleen ondenkbaar maar ook onmogelijk maken, aldus Schuman.

Het begin van Europa ligt daarmee in het verlangen om als Europese landen geen oorlog meer te voeren. Maar dat is niet het enige. De Rooms-Katholieke Kerk herkende vanaf het begin het wezenlijke en christelijke karakter van de Europese gemeenschap. De in reformatorische kringen veel gelezen paus Benedictus XVI heeft zich daar helder over uitgesproken en ook paus Franciscus heeft Europa al eens gekenschetst als „mogelijk gemaakt door Gods genade”. Voor hen is Europa een weg om niet alleen nationale, maar ook geestelijke verdeeldheid te boven te komen.

Solidariteit

Wat is het nu dat Europa christelijk maakt? Daarvoor moeten we kijken naar de waarden die Europa verbinden. Allereerst is dat het besef dat we er in het leven niet alleen voor staan. Dat geldt op individueel niveau, maar ook op politiek en internationaal niveau. Anderen zijn ons gegeven, doen een appel op mij. Dat vraagt om solidariteit. Een kernwaarde in de christendemocratische politiek én in de politiek van Europa. In de gemeenschap van Europa herkennen landen een lotsverbondenheid met elkaar. We zijn aan elkaar gegeven, delen eenzelfde lot doordat we een gedeelde geschiedenis hebben, waarden delen en op hetzelfde continent wonen.

Die solidariteit vindt haar oorsprong in de belijdenis van de menselijke waardigheid. Die waardigheid is niet vanzelfsprekend en wordt overal ter wereld met voeten getreden. Kijk naar het Rusland van Poetin, waar Aleksej Navalny zijn protest tegen de regering met de dood moest bekopen. Of kijk naar landen waar dictatoriale regimes heersen en mensen hun veiligheid en leven niet zeker zijn.

Verantwoordelijkheid

Vrijheid en verantwoordelijkheid zijn twee andere kernwaarden die het joods-christelijke denken stempelen. Vrijheid is geen ongeremde vrijbrief om te doen wat je zelf wilt, maar de gave om gestalte aan je eigen leven te geven en daarmee invulling te geven aan je roeping. Deze vrijheid is onlosmakelijk verbonden met een verantwoordelijkheid om deze vrijheid in te zetten voor het goede, ten dienste van de ander. Geen vrijheid zonder verantwoordelijkheid, geen verantwoordelijkheid zonder vrijheid.

Een andere belangrijke waarde is de zogeheten gedachte van subsidiariteit. Europa weet hoe belangrijk een goede verantwoordelijkheidsverdeling is. Besluiten worden idealiter op het meest passende niveau genomen. Waarschuwen voor ”superstaat” Europa is daarom een oneerlijk frame. Zeker, Europa en zijn besluiten verdienen een kritische blik en subsidiariteit zal steeds opnieuw vormgegeven en bediscussieerd moeten worden. Maar het belang van de regio, de eigenheid van verschillende culturen en een terughoudende opstelling van de overheid zijn fundamentele inzichten die de Europese politiek kenmerken.

Menselijke waardigheid

Dreiging van buiten verenigt. Dat zagen we toen Rusland Oekraïne binnenviel in wat inmiddels een gruwelijke oorlog is. Europa reageerde eensgezind. Maar Europa wordt door meer verbonden dan een externe dreiging. Er bestaat zoiets als de ziel van Europa. En die ziel wordt gevoed door aloude christelijke waarden. Christenen van vandaag zouden zich daarom niet moeten afzetten tegen Europa maar, doordrongen van de christelijke wortels, juist van harte moeten bijdragen aan een Europese Unie waarin menselijke waardigheid voorop staat en vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst en het respect voor de eigenheid van de lokale cultuur gerespecteerd worden.

Zoals de theoloog Romano Guardini het ooit formuleerde: Europa is zowel een werkelijkheid als een opgave. De Europese samenwerking is een werkelijkheid die verre van volmaakt is en dus altijd verbetering behoeft. Europa is daarmee ook een opgave, een ideaal, dat steeds nagestreefd mag worden. Die opgave is het steeds meer verwezenlijken van de zojuist beschreven ziel van Europa. Dat ieder mens telt, dat er een rechtsstaat is die mensen moet beschermen, dat de aarde als ons gemeenschappelijke huis zorgzaam handelen van mensen verdient: dat zijn nog steeds opgaven die in Europa meer gestalte moeten krijgen in concreet beleid.

Droom

Misschien hebben mensen gelijk als ze zeggen dat het liberalisme vat heeft gekregen op Europa. Europa verdient een kritische, christelijke blik. Laat Europa niet over aan liberalen, groenen en de eurosceptische flanken. Versterk de christelijke basis van Europa. Laat de Europese droom herleven.

De auteur is politiek leider van het CDA.