Maar hoe zit dat met volwassenen? Worden zij betere mensen, gelukkiger en tevredener, wanneer het besteedbaar inkomen toeneemt en ze leven in een maatschappij waar ze talloze rechten hebben?

Er zullen niet veel mensen zijn die die vraag zonder meer met ja beantwoorden. Althans, niet veel mensen die ook een beetje in de wereld hebben rond gekeken. In een arm land is veel ellende, onvrede en corruptie, maar ook in een rijk land is er sprake van ontevredenheid, misdaad en verslaving.

Laten juist de politieke ontwikkelingen van de laatste maanden in ons land niet zien hoezeer daar sprake is van welvaartsonvrede? Het besteedbaar inkomen is de laatste tien jaar voor bijna iedereen behoorlijk toegenomen. Het is niet moeilijk om op je eigen niveau een baan te vinden. En toch boekt Pim Fortuyn succes met zijn verhaal over de puinhopen van paars.

Hoe is dat te verklaren? Aan die onvrede kunnen we twee kanten onderscheiden: een objectieve en een meer subjectieve.

Auto’s en files?
De objectieve kant is niet moeilijk aan te geven. Bijna iedereen heeft tegenwoordig een auto, Een tweede auto in het gezin is geen bijzonderheid meer. Maar dat betekent wel dat het soms moeilijk (en vaak duur) is om een parkeerplaats te vinden en dat het een groot probleem is om tijdens de steeds maar uitdijende ochtend- en avondspits snel ergens te komen. Daarmee gaan het plezier en het gemak van het autorijden verloren.

Het niveau van de gezondheidszorg ligt in Nederland hoog. Medici kunnen tegenwoordig heel veel waar een vorige generatie artsen nog machteloos stond. Vandaar ook dat de gemiddelde levensverwachting aanzienlijk gestegen is.

Maar omdat die ouderen meer medische zorg vereisen en omdat tegenwoordig aan veel kwalen wat te doen is, stijgt de vraag naar behandeling en verzorging explosief. Lange wachtlijsten zijn het gevolg.

Nederland is een welvarend land met een goed functionerende rechtsorde, althans vergeleken met vele andere landen. Maar dat betekent wel dat mensen die het elders niet zo best hebben, wier leven gevaar loopt of die geen economische perspectieven zien, hierheen komen. Langs illegale of legale weg. En eenmaal hier zijn ze niet meer weg te branden. Ook al moet je hier ongeschoold werk doen, leven van een bijstandsuitkering of als illegaal een schaduwbestaan leiden, alles is beter dan thuis.

Die toestroom van buitenlanders met een sterk afwijkende cultuur en godsdienst geeft echter wel problemen voor de sociale cohesie van onze samenleving. Bovendien was Nederland toch al een vol land. Door al die nieuwkomers wordt dat nog erger.

Beleving
Toch is dit alles maar de helft van het verhaal. De onvrede in de maatschappij heeft ook een subjectieve kant. Het is ook een kwestie van beleving. Jaren geleden kwam ik eens de opmerking tegen dat tevredenheid gedefinieerd kan worden als bezit gedeeld door begeerte. Daarmee wordt inderdaad de spijker op de kop geslagen.

Als mensen meer krijgen, meer inkomen, meer bezittingen, meer luxe, dan is het helemaal geen vanzelfsprekendheid dat ze meer dankbaar en tevreden worden. Misschien eventjes, maar algauw is men aan de nieuwe welvaart en weelde gewend. Men vindt het normaal en verlangt naar meer. Volwassenen zijn wat dat betreft niet anders dan kinderen. Omdat de begeerten stijgen, neemt de tevredenheid niet toe.

Wie meende gemakkelijk rijk te kunnen worden op de beurs is nu ontevreden vanwege het instorten van de beurskoersen, ook al geldt wellicht dat hij er over een periode van tien jaar met zijn beleggingen aardig uitgesprongen is. Maar men was op veel grotere winsten gaan rekenen. Die zijn nu als sneeuw voor de zon verdwenen. Dat geeft onvrede.

Ook ten aanzien van ontwikkelingslanden geldt dat we niet moeten denken dat meer welvaart, betere gezondheidszorg, vrede en een adequate handhaving van de rechtsorde de mensen daar blijvend tevreden en gelukkig zal maken.

Dat is geen reden om de hulpverlening aan die gebieden achterwege te laten. Maar ook daar zal de onvrede blijven. Zowel op micro- als op macroniveau. Omdat, zoals een bekende uitdrukking luidt, een ronde wereld een driehoekig hart niet kan vervullen.

Dr. C. S. L. Janse