Huisarts ziet regelmatig patiënten met kinkhoest: „Baby’s kunnen eraan overlijden”
Tot schrik van virologen daalt de vaccinatiebereidheid in Nederland. Mede daardoor waren kinkhoest en mazelen rond. Waarom zien mensen af van een prik tegen die ziektes? „Vaccinatie is ook een politiek onderwerp geworden.”
Hij bespeurde nogal wat wantrouwen. Huisarts Shakib Sana hoorde afgelopen jaren in de Rotterdamse achterstandswijk Delfshaven veel twijfels over vaccinaties. „Er hangt als het ware een aureool van wantrouwen boven. Mensen zijn bang en beweren op grond van desinformatie dat inentingen leiden tot autisme bij kinderen of tot onvruchtbaarheid. Terwijl er geen betrouwbaar wetenschappelijk bewijs is voor dat soort beweringen.”
Sana, die van 2011 tot 2023 als huisarts werkte in Rotterdam, zag het wantrouwen in de overheid de afgelopen paar jaar groeien. „Mensen halen er van alles bij. In een gesprek over vaccinaties kan het ineens ook gaan over de toeslagenaffaire en de aardbevingenproblematiek in Groningen. De redenering is dan: is de overheid te vertrouwen als eigen burgers zo behandeld worden?”
Het debat in coronatijd over nieuwe coronavaccins voedde de twijfel over andere inentingen, bijvoorbeeld tegen kinderziektes, griep en pneumokokken, merkt Sana, nu huisarts in Leerdam. „Het toedienen van het coronavaccin van AstraZeneca is twee keer stopgezet. Dat had te maken met trombose als zeldzame bijwerking. Nieuws over dat soort zaken leidde bij nogal wat mensen tot argwaan.”
Ziekenhuis
Virologen maken zich zorgen over de dalende vaccinatiegraad in Nederland. Via recent getoonde billboards proberen ze burgers te bewegen tot inentingen tegen bijvoorbeeld mazelen en kinkhoest. Het aantal kinderen dat is ingeënt tegen de bof, mazelen en rodehond (via de zogeheten bmr-prik) schommelde jarenlang rond de 95 procent. In 2023 zakte dat percentage naar 89 procent.
Inmiddels kent Nederland uitbraken van mazelen en kinkhoest. Afgelopen tijd overleden vier kinderen en twee ouderen aan kinkhoest. Veel kinderen moesten worden opgenomen. Het aantal meldingen van kinkhoest ligt op het hoogste niveau in tien jaar, berichtte het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) woensdag. De eerste vier maanden van dit jaar zijn 7187 besmettingen gemeld. In de gevallen waarin het RIVM de vaccinatiestatus weet, blijkt dat de meeste besmette baby’s niet waren gevaccineerd tegen kinkhoest.
Zeker in achterstandswijken in grote steden ligt de vaccinatiegraad ver onder het landelijke gemiddelde. In die buurten wonen relatief veel mensen met een niet-Nederlandse achtergrond. Hoe armer een wijk, hoe minder kinderen zijn gevaccineerd, concludeerde NRC recent. De krant analyseerde van Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht cijfers op wijkniveau. Zo ligt in een wijk in Amsterdam-West de vaccinatiegraad voor de dktp-prik (difterie, kinkhoest, tetanus, polio) op 70 procent en voor de bmr-prik op 65 procent. Landelijk liggen die percentages rond de 90 procent. Het RIVM hanteert voor ons land een veilige vaccinatiegraad van minimaal 95 procent.
„Wantrouwen richting overheid is gegroeid, vaccinatie is ook een politiek onderwerp geworden” - Jeanne-Marie Hament, vaccinatie-expert RIVM
Waarom laten minder mensen hun kinderen vaccineren? „Duidelijk is dat de laatste jaren het wantrouwen richting de overheid is gegroeid. Vaccinatie is ook een politiek onderwerp geworden”, zegt Jeanne-Marie Hament, programmamanager rijksvaccinatieprogramma bij het RIVM. „In heel Europa is het vertrouwen in de groep tussen 17 en 36 jaar, vaak jonge ouders dus, stevig gedaald, toont vorig jaar gepubliceerd onderzoek van UNICEF aan.”
Ook Hament merkt dat „desinformatie een ondermijnende rol speelt” in gesprekken over vaccinaties. „Een hardnekkig verhaal is dat kindervaccinaties leiden tot autisme. Onder meer jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen zullen moeten blijven uitleggen dat er niets klopt van dat verhaal.”
Bij het RIVM leven de grootste zorgen over de fors lagere vaccinatiegraad in armere wijken in de grote steden. Het is lastig om exact aan te geven waarom mensen daar vaak afzien van een prik, zegt Hament. Een veelheid aan redenen kan een rol spelen. Zo kan de gebrekkige beheersing van de Nederlandse taal mensen van vaccinatie weerhouden. Ook kan de afstand tot een vaccinatielocatie mensen hoofdbrekens bezorgen. Weer een andere verklaring is dat mensen uit angst voor de naald of voor bijwerkingen een vaccinatie links laten liggen.
Negatieve ervaringen in coronatijd hebben mensen aan het twijfelen gebracht, denkt ook Hament. „Tijdens de pandemie drong de overheid er bij mensen op aan zich te laten vaccineren. Die drang vonden veel burgers maar lastig. Je kunt je voorstellen dat mensen daarom nu aarzelingen hebben om hun kinderen in te laten enten. Waarbij ik wel zeg: ga geen appels met peren vergelijken. Het rijksvaccinatieprogramma dat bijvoorbeeld mazelen en kinkhoest voorkomt, bestaat al decennia. Vaccins tegen corona zijn nieuw en anders gemaakt, wat mensen afwachtend kan maken.”
Beperkte groep
Maakt het RIVM zich zorgen over de groep hoogopgeleide jonge ouders, die min of meer vanuit antroposofische motieven vaccins terzijde schuiven? „Niet zo. Het gaat om een zeer beperkte groep. Die stelt bijvoorbeeld dat opbouwen van natuurlijke immuniteit het beste is, dus zonder vaccins te gebruiken. Maar feit is dat die redenering niet geldt voor verschillende gevaarlijke infectieziektes.”
Wil de overheid de vaccinatiegraad in achterstandswijken verhogen, dan is „duidelijke communicatie” van cruciaal belang. „Maak brieven niet te moeilijk. Zorg dat folders in tal van talen beschikbaar zijn.” Winst valt er wat haar betreft ook te behalen in het beter en slimmer beschikbaar stellen van vaccins. „Vaccins aanbieden via schoolprogramma’s werkt het beste, leert internationale vakliteratuur. Voorkom dat mensen een lange en geld kostende reis moeten maken om op een priklocatie te komen. Bied mensen het hele jaar de mogelijkheid om een afspraak te maken.”
Angst
Door een „stapeling van problemen” komen mensen in achterstandswijken er vaak amper aan toe hun kinderen te laten vaccineren, merkte huisarts Sana, die werkt aan een proefschrift over huisartsenzorg tijdens de coronapandemie. „In die buurten beheersen mensen de Nederlandse taal vaak onvoldoende. Ze begrijpen informatie over vaccinaties niet goed. Denk aan migranten die jaar in jaar uit met verschillende banen de eindjes aan elkaar proberen te knopen. Vaccinatie heeft bij hen geen prioriteit. Ze hebben al zo veel ballen in de lucht te houden, een prik halen voor de kinderen schiet er dan bij in.”
„Mensen in achterstandswijken hebben al zo veel ballen in de lucht te houden, een prik halen voor de kinderen schiet er dan bij in” - Shakib Sana, huisarts in Leerdam
In een deel van de reformatorische kring leven gemoedsbezwaren tegen vaccinaties, die het vertrouwen in God zouden ondermijnen. Ziet Sana, die Afghaanse roots heeft, dit soort beweegredenen ook onder moslims? „Ik ben ze niet tegengekomen. In islamitische kring heerst, denk ik, de gedachte dat je goed voor jezelf moet zorgen, ook in preventieve zin. Het alcoholverbod binnen de islam heeft daar ook mee te maken. In coronatijd kwam ik oudere moslims tegen die redeneerden: Geef mij maar die vaccinatie, de huisarts weet wat goed voor mij is. Onder hen heerste best angst om ziek te worden of te overlijden. In achterstandswijken wonen mensen vaak in kleine huizen, dicht op elkaar. Het coronavirus verspreidde zich razendsnel.” Net als in reformatorische kring denkt ook in islamitische kring niet iedereen eensluidend over vaccinaties, beklemtoont hij.
Onder jonge moslimmeiden merkt Sana nogal wat weerstand tegen een HPV-vaccinatie. Die inenting beschermt tegen onder meer baarmoederhalskanker. Het virus ontstaat vaak na seksueel contact. „De meiden koppelen het virus vaak aan seksuele losbandigheid en vrezen dat vaccinatie hun vruchtbaarheid aantast.”
Pen en papier
In gesprekken in de spreekkamer probeert de huisarts, sinds zo’n drie jaar actief in Leerdam, critici „informatie te geven over nut en noodzaak van vaccinaties, zodat mensen zelf een weloverwogen keus kunnen maken. Zo sprak ik iemand uit reformatorische kring. Zij was zelf jaren geleden niet gevaccineerd en had een milde vorm van mazelen doorgemaakt. Ze twijfelde of ze haar eigen kind zou laten vaccineren tegen de mazelen. Ik wees haar op het belang van groepsimmuniteit. Als je je kind laat inenten zie ik dat ook als naastenliefde richting anderen in de samenleving. Als zo’n 95 procent van de kinderen in een gemeenschap is ingeënt, is de kans op bijvoorbeeld een mazelenuitbraak nihil. Natuurlijk is je gezondheid niet alleen afhankelijk van vaccinaties. Een gezonde levensstijl is ook belangrijk.”
Intussen gaat het Sana aan het hart dat recent enkele kinderen overleden aan kinkhoest. „Dat is ellendig. Je wilt de kinderen en hun familie die pijn niet aandoen. Pijnlijk genoeg lopen mensen in arme wijken meer kans om te overlijden aan dit soort ziektes.”
