Tijdens zijn gezamenlijke persconferentie met NAVO-secretaris-generaal De Hoop Scheffer klonken voortdurend dezelfde kernbegrippen, die de Amerikaanse regering steeds laat horen. De sleutelwoorden zijn „de waarden van vrede, vrijheid en democratie.”

Bush’ inaugurele rede eind januari was al helemaal gebouwd rond het begrip ”vrijheid”. De Engelse woorden ”liberty” en ”freedom” klonken daarin tientallen malen. Ook de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, Condoleezza Rice, bezigde tijdens haar Europese reis van twee weken geleden steeds deze woorden. En tijdens Bush’ toespraak maandag in de Brusselse sociëteit Concert Noble ging het weer steeds over waarden, vrijheid en vrede.

De president zoekt hiermee naar een bepaalde zin voor de wereldpolitiek. Het kan immers (eigenlijk) toch niet zo zijn dat overheidsbeleid alleen is gericht op hogere welvaart en goedkope olie voor de eigen kiezers.

Bush’ boodschap met dit perspectief is tweeledig. Enerzijds tekent hij het democratische Westen als een waardegemeenschap. En de volken die nu nog zuchten onder tirannie, „verdienen” het om te worden bevrijd, aldus de president dinsdag tijdens zijn persconferentie bij de NAVO. Het buitenlandse beleid van alle landen dient daarom daarop gericht te zijn. „In mijn visie leeft er in de ziel van elk mens een wens vrij te zijn.”

Maar anderzijds zit hierin ook iets van een uitdaging naar die Europese landen die het niet nodig vonden het onderdrukte Iraakse volk door een militaire invasie te bevrijden. Deze westerse democratieën zouden zich dan onttrekken aan hun taak en roeping.

Deze handschoen werd dinsdag echter ruimschoots door Bush’ Europese vrienden opgepakt. „Ik denk dat het gezamenlijk benadrukken van de waarden van vrijheid en democratie in de wereld ook niet zonder gevolgen blijft”, zei de Nederlandse premier Balkenende.

Ook De Hoop Scheffer kan zich hierdoor gestimuleerd voelen de NAVO als een „waardegemeenschap” aan te prijzen. Onder zijn voorganger, de Brit George Robertson, werd er over „waarden” nauwelijks gesproken. Maar sinds het aantreden van de Nederlandse christen-democraat valt dit woord vaker.

Het meest opvallend was echter de echo van Bush’ woorden in het betoog van de Franse president Jacques Chirac, een van de grootste tegenspelers van Amerika binnen de NAVO. Hij begon zijn betoog door te verhalen over de ontmoeting met Bush bij de herdenking van de landing in Normandië, „voor hen die hun bloed lieten vloeien voor de zaak van de vrijheid.”

En in het licht van het internationaal terrorisme heeft de wereld volgens Chirac een „sterk bondgenootschap” nodig, „in dienst van de vrede.” Uiteraard droeg Frankrijk daar al ruimschoots aan bij, met meer dan 4000 soldaten in NAVO-missies in Afghanistan en Kosovo. „Wanneer wij dezelfde doelstellingen delen en wanneer de NAVO een mandaat van de Verenigde Naties krijgt, zal Frankrijk zijn plicht doen.” Chirac voegde eraan toe dat hij daarbij verder streefde naar een „meer verenigd Europa” om defensietaken te laten uitvoeren.

Op het eerste gezicht sluit het Franse perspectief op de wereld naadloos aan bij het Amerikaanse. Zij zijn immers dienstbaar aan dezelfde waarden. Dat verklaart dus niet het verschil over Irak.

Het verschil zit hem in het „mandaat van de Verenigde Naties” en het „verenigd Europa.” Zowel de VN als de EU is uitdrukkelijk gebouwd op dezelfde „waarden van vrede, vrijheid en democratie.” Maar intussen is het overduidelijk dat de Amerikanen niet goed raad weten met de EU en vooral met de VN.

Politiek is vaak een woordenspel, maar hier is het ook een echoput. Het is een aspect van Bush’ leiderschap dat hij de woordenschat bepaalt. Velen in Europa zijn nieuwsgierig of Bush de komende dagen zo goed luistert dat hij op zijn beurt weer zoekt naar samenwerking met de Verenigde Naties en de Europese Unie.