De bureaus komen tot deze conclusies in het rapport ”Boek en markt”, dat woensdag wordt gepresenteerd. De ministeries van Economische Zaken en van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen gaven het SCP en het CPB twee jaar geleden de opdracht de effectiviteit en de efficiëntie van de vaste boekenprijs te evalueren. Die opdracht kwam op het moment dat de Koninklijke Vereniging van het Boekenvak (KVB) tot het jaar 2005 ontheffing kreeg op de Wet economische mededinging. Bij het KVB zijn bijna alle belangrijke Nederlandse uitgevers en boekverkopers aangesloten.

Een vaste boekenprijs betekent dat er tot twee jaar na verschijning van een titel niet op prijs mag worden geconcurreerd: alle boeken zijn overal even duur. De Mededingingswet verbiedt een dergelijke vorm van verticale prijsbinding echter, waarop er dus een ontheffing volgde. Dit tot ergernis van grote winkelketens zoals de Free Record Shop die graag met boeken zouden willen stunten.

Dankzij de vaste boekenprijs kunnen boekverkopers met de hogere marges van goedlopende titels minder snel lopende boeken subsidiëren. Ook worden op deze manier boekhandels met een breed assortiment niet weggeconcurreerd door vakgenoten die alleen maar bestsellers op de plank hebben liggen. In hun rapport geven het SCP en het CBP toe dat de vaste boekenprijs „effectief kan zijn om een pluriform titelaanbod bij uitgevers en een brede beschikbaarheid van boeken bij boekverkopers te bevorderen.”

Toch moet het huidige systeem van vaste boekenprijzen op de helling, menen de onderzoekers. De toepassing ervan is te vrijblijvend en het ontneemt boekverkopers de prikkel hun assortiment en dienstverlening op de vraag af te stemmen. De vaste boekenprijs ontmoedigt bijvoorbeeld de opkomst van alternatieve verkoopkanalen, zoals internet. „Als gevolg hiervan kan hij tot een gemiddeld hogere prijsstelling door boekverkopers leiden, wat ongunstig is voor de consumptie van boeken.”

Er zijn drie alternatieven waaruit de politiek moet kiezen, vinden het SCP en het CPB: het instellen van een vaste boekenprijs met een kortere duur en voor minder boeken, subsidiëring van boekhandels of het volledig vrijgeven van de markt. De eerste variant is waarschijnlijk het gemakkelijkst in te voeren, subsidiëring brengt veel bureaucratie met zich mee.

De laatste variant levert het gevaar op dat een aantal kleinere boekhandels de vrije marktwerking niet overleeft, al tekenen de onderzoekers hierbij direct aan dat een „aantrekkelijk assortiment en goede service” dit probleem waarschijnlijk zullen ondervangen.

Voordeel voor de consument is echter dat de boekenprijs in een vrije markt naar schatting met 3 tot 7 procent omlaag kan. Het moet voor de rijksoverheid geen al te groot probleem zijn de boekensector voor dit verlies te compenseren, schrijven de auteurs van ”Boek en markt”. Van de 32,5 miljoen algemene boeken die in 2000 werden verkocht, vielen er zo’n 23 miljoen onder de vaste boekenprijs. Hiermee was een omzet van ongeveer 285 miljoen euro gemoeid. Het gaat dan om een jaarlijkse subsidie van zo’n 14 miljoen euro. „Ter vergelijking: de rijksoverheid trekt jaarlijks 440 miljoen euro uit voor subsidiëring van de cultuursector.”

D66 en GroenLinks dienden vorige maand een wetsontwerp in, waarin de termijn van de vaste boekenprijs wordt teruggebracht naar één jaar. Het Nederlands Uitgeversverbond (NUV) en de KVB reageren afwijzend op de alternatieven die de planbureaus hebben opgesteld. Volgens C. Verberne, directeur van de KVB, zorgt het vastleggen in een wet van de huidige regeling voor voldoende concurrentie als de huidige kortingsregelingen daar ook in worden opgenomen.

Volgens haar is een boek geen modeartikel dat na verloop van tijd minder waard wordt. „Een boek kan een jaar op de plank liggen en dan opeens populair worden. Dat noemen we een ”sleeper”. Om die reden zien we niets in een vaste boekenprijs voor een halfjaar. Het subsidiëren van boekwinkels levert bureaucratie op en vinden wij een stap achteruit. Het helemaal afschaffen van de vaste boekenprijs gaat ten koste van de diversiteit.” Ook het NUV wil de tijdige regeling verankeren in een wet. Beide instanties willen in discussies en debatten de politiek van hun standpunt overtuigen.