Filosoof Rousseau zet rechtszaak Shell om CO2-uitstoot in juiste perspectief
De gang van Shell naar de rechter om aan te vechten dat het bedrijf drastisch zijn CO2-uitstoot moet verminderen, krijgt de aandacht van de hele wereld. Volgens Shell zit de rechter op de stoel van het bedrijf. Ofwel de rechtspositie van Shell is nu niet duidelijk. Is dit zo? Laten we eens in de geschiedenis duiken.
De Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau heeft in zijn ”Du Contrat Social ou principes du droit politique” (1762) ofwel ”Het Maatschappelijk Verdrag” als geen ander de vrijheid van het individu ten opzichte van het maatschappelijk belang gedefinieerd. Het boek had een grote invloed op de Franse Revolutie en op de Verklaring van de rechten van de mens en de burger (1789).
Klimaatakkoord van Parijs
Rousseau schrijft dat de macht van een staat gelegitimeerd wordt door een sociaal contract ofwel een maatschappelijk verdrag, waarin burgers zouden hebben vastgelegd dat ze een deel van hun vrijheid inruilen voor het algemeen belang. Dit algemeen belang wordt vertegenwoordigd door de algemene wil. Politiek gezag is slechts legitiem als de algemene wil wordt gevolgd om het algemeen belang te dienen.
Rousseau geeft echter toe dat soms de algemene wil ontbreekt. Vallen de belangen van Shell buiten de algemene wil of is er sprake van het algemeen belang? Dit is in essentie waar de rechtszaak van Shell om draait.
Het klimaatakkoord van Parijs (2015) is een duidelijk voorbeeld van het algemeen belang. Toen hebben 195 landen afgesproken om in 2050 de stijging van de gemiddelde wereldtemperatuur te beperken tot ruim onder de 2 graden Celsius en zo mogelijk tot 1,5 graden Celsius. Wat de rechter Shell in 2021 heeft opgelegd –het bedrijf moet zijn CO2-uitstoot in 2030 met 45 procent (ten opzichte van 2019) hebben teruggedrongen– is dat Shell een „algemeen maatschappelijk belang” moet dienen dat belangrijker is dan de vrijheid van Shell.
Visie van Shell
Het grootste probleem van Shell is het vinden van zijn ware identiteit. Onder Ben van Beurden, de vorige CEO (2014-2022), probeerde Shell het dualisme uit, door zowel olieboer als speler op de markt van groene energie te zijn.
In 2023 heeft Wael Sewan, de nieuwe topman van Shell, het dualisme achter zich gelaten. Hij wil met Shell dezelfde koers varen als die van Chevron en ExxonMobil, zijn grote Amerikaanse concurrenten. Dat betekent slechts olieboer zijn en olie oppompen volgens de traditie van de Amerikaanse zakenman John D. Rockefeller (1838-1939).
In de periode tussen april 2019 en februari 2024 stegen de aandelen van Chevron en ExxonMobil met respectievelijk 23 en 25 procent, terwijl het Shellaandeel iets zakte. In april 2019 was dit aandeel op de beurs van New York 65 dollar waard, in februari 2024 64 dollar.
In de periode 2023-2025 besteedt Shell 22 tot 25 miljard dollar per jaar aan projecten; 80 procent daarvan gaat naar fossiele investeringen, slechts 20 procent is bedoeld voor nieuwe energie. Chevron en ExxonMobil hebben hetzelfde uitgavepatroon.
Vlees noch vis
Kan topman Sewan de koers van Shell wijzigen? Positieve signalen ontbreken. Tot op heden lijkt het alsof de beurs en investeerders het Shellaandeel vlees noch vis vinden. Blijkbaar is de boodschap van Shell niet duidelijk of overtuigend.
Andere Europese oliemaatschappijen, zoals TotalEnergies en Equinor, hebben wel heldere boodschappen als het gaat om hun energietransitie en investeringen. TotalEnergies (Frankrijk) heeft aangekondigd dat 50 procent van de geproduceerde energie in 2050 duurzaam zal zijn: 25 procent in de vorm van groene brandstof en 25 procent in de vorm van olie en vloeibaar gas (lng). Equinor, de Noorse staatsoliemaatschappij, heeft als doelstelling om in 2030 meer dan de helft van haar projectbegrotingen op het gebied van duurzame energie te besteden.
De ontwikkelingen zijn voor Shell niet gunstig. In een laatste verklaring laat de oliemaatschappij weten dat ze de doelstelling om in 2035 de CO2-uitstoot van haar producten tot 45 procent verlaagd te hebben, schrapt. Waarom? Volgens Shell vanwege de onvoorspelbaarheid van de energietransitie.
Arrogantie
Gaat Shell de algemene wil volgen om het algemeen belang te dienen? In het verleden had Shell de arrogantie te denken dat het bedrijf het symbool was van de algemene wil en daardoor ook het algemeen belang kon dienen. Shell speelt nu echter hoog spel. Dit kan nooit goed aflopen. Uiteindelijk zal de rechter een uitspraak doen ten gunste van het algemeen belang. De stem van het algemeen belang zal veel internationale gevolgen krijgen, zowel voor de gas- en olie-industrie als voor banken en investeerders.
De auteur is politicoloog (MA, Carleton University, Ottawa, Canada).
