Er werd waarschijnlijk veel gelachen in het Witte Huis donderdag. De Amerikaanse president Joe Biden ontving er de Filipijnse president Ferdinand Marcos en premier Fumio Kishida van Japan. De drie willen laten zien dat ze een missie delen: het indammen van de Chinese ambities in Zuidoost-Azië. Om dat te bereiken kondigden ze onder meer aan dat hun kustwachten samen patrouilles gaan uitvoeren.

De Filipijnen worden voortdurend geconfronteerd met die Chinese ambities. China claimt een deel van de Zuid-Chinese Zee –dat volgens internationale verdragen bij de Filipijnen hoort– en intimideert de eilandengroep: het blokkeert schepen de doorgang, bestookt ze met waterkanonnen en haalt manoeuvres uit die tot halve en hele botsingen leiden.

Minder logisch is dat het Filipijnse leger de afgelopen jaren ook heeft getraind met het leger van zijn kwelgeest: het Chinese Volksbevrijdingsleger.

„Gezamenlijke militaire oefeningen zijn, op het meest basale niveau, bedoeld om te bouwen aan vertrouwen”, zegt Abdul Rahman Yacoob, onderzoeker bij het Australische Lowy Institute. Hij maakte een studie van dit soort oefeningen in de regio. „Ook landen die in een conflict verwikkeld zijn, kunnen aan dat vertrouwen willen werken. In het geval van China en de Filipijnen gaat het daarom: om defensiediplomatie.”

Vertrouwen

Niet alleen de Filipijnen, alle landen in de regio trainen sinds vijf, tien, soms vijftien jaar met China. En ook met de VS, de meeste doen dat al sinds de Koude Oorlog.

Qua duur van de relatie zijn de VS dus in het voordeel, zegt Rahman Yacoob. Want vertrouwen opbouwen is een kwestie van de lange adem. En ook qua kwantiteit overtreffen de VS China, stelt hij vast. Het Amerikaanse leger doet veel meer gezamenlijke oefeningen met Zuidoost-Aziatische landen dan de Chinezen.

Rahman Yacoob: „De trainingen met het Chinese leger richten zich veelal op de aanpak van piraterij op zee of op humanitaire rampen. Zelden zijn ze bedoeld om oorlogssituaties te oefenen. Alles gaat volgens een strak script, zo vertellen functionarissen uit de regio mij, waarin elke stap staat uitgeschreven.”

„China is niet erg bereid om informatie te delen; dat wekt achterdocht” - Abdul Rahman Yacoob, onderzoeker bij het Australische Lowy Institute

Vertrouwen kweken, om veel meer gaat het niet, zegt Rahman Yacoob. Maar de vraag is of Peking zijn doel bereikt, want het houdt zijn kaarten tegen de borst. „China is niet erg bereid om te delen. Het vertelt zijn oefenpartners niet waar zijn oorlogsschepen toe in staat zijn, wil de capaciteiten ervan niet toelichten. Dat wekt achterdocht.”

De Zuidoost-Aziatische landen zelf zijn ook terughoudend als ze met China oefenen, soms aangespoord door de VS. Yacoob geeft het voorbeeld van Thailand dat tijdens een luchtmachtoefening met Chinezen niet zijn meest geavanceerde F16’s inzette –dat mocht niet van de VS– maar oefende met een minder interessant Zweeds model.

Oorlogssituatie

Bij de oefeningen met het Amerikaanse leger is het script een stuk korter dan in de samenwerking met de Chinezen. Soms is het alleen maar: dit is de fictieve oorlogssituatie waarin jullie je bevinden; legers, los het op. Zo zien beide partijen welke strategieën en tactieken de ander toepast; hoe die reageert in onverwachte situaties.

Informatie delen doen de Amerikanen wel. Rahman Yacoob: „Ik hoorde dat zij tijdens een training Indonesische oorlogsschepen uitrustten met een communicatiesysteem van NAVO-kwaliteit, zodat beide partijen effectief konden communiceren. Aan Maleisië vroegen de Amerikanen: Wil je bepaalde geavanceerde wapensystemen, dan kijken we of we dat kunnen regelen.” Dat communicatiesysteem is na de oefening wel weer uit de Indonesische schepen verwijderd, maar het onderling vertrouwen is al groot. Dus ontstijgen de oefeningen met de Amerikanen het basale niveau en worden de deelnemende partijen aan de oefening er een stuk wijzer van.

Spierballen

Waarom doen landen in de regio dan ook mee aan de trainingen met de Chinezen? Yacoob: „China is de belangrijkste handelspartner van alle landen in de regio. Het wil laten zien dat het ook militair zijn invloed kan laten gelden en gebruikt zijn economische macht als drukmiddel. Als er een verzoek komt uit Peking zeggen landen geen nee. Ze dekken zich in. De meest enthousiaste partner is waarschijnlijk Cambodja, maar het Cambodjaanse leger is niet erg ontwikkeld. Dus zijn ook hun gezamenlijke oefeningen vrij simpel.”

Over de hoofden van hun Zuidoost-Aziatische partners heen praten de VS en China hier ook met elkaar, zegt de onderzoeker. „Ze laten hun spierballen rollen. Ter afschrikking van de ander.” En al is het Chinese defensiebudget nog lager dan dat van de VS, het stijgt hard – dit jaar met 7,2 procent. Rahman Yacoob voorziet ook een toename van het aantal gezamenlijke trainingen. „Maar serieuze, complexe operaties worden dat niet, zolang het vertrouwen ontbreekt.”