Het was groot nieuws in 1951. Bij het verbreden van de weg tussen Utrecht en Arnhem werd onderaan de Donderberg bij Rhenen een vroegmiddeleeuwse begraafplaats gevonden uit de Frankische periode (400 tot 800 na Chr.), de grootste in West-Europa. Het ging om de graven van zo’n 1100 mannen, vrouwen en kinderen; in veel van die graven werden waardevolle giften aangetroffen die aan de overledenen waren meegegeven:  flonkerende sieraden met edelstenen, munten, prachtig bewerkte gespen, delicaat glaswerk, huisraad en wapens. De gedachte was dat mensen die nodig hadden voor hun leven in het hiernamaals. Maar ze vertellen vooral veel over hun leven in het hier en nu.

Omdat de vondst van nationaal belang was, kregen de ongeveer 3000 vondsten na onderzoek een plek in de nationale archeologische collectie bij het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) in Leiden. Voor de tentoonstelling ”Gouden Vrouwen. Frankische schatten thuisgebracht” komen ze voor het eerst terug naar hun oorspronkelijke plek.

”Gouden Vrouwen”  is de derde in de reeks tentoonstellingen van het project ”Onder ons” van het Rijksmuseum van Oudheden. In samenwerking met tien Nederlandse musea laat het RMO onderdelen van de collectie op verschillende plekken in Nederland zien.

De Rhenense grafvondsten maken duidelijk dat de Frankische cultuur op de Utrechtse Heuvelrug hoogontwikkeld was. De vroege middeleeuwen worden vaak beschouwd als tijd van achteruitgang. Na de ondergang van het Romeinse Rijk zou een periode van chaos en instabiliteit zijn aangebroken. De tentoonstelling ”Gouden Vrouwen” laat een ander beeld zien als het gaat om de voormalige noordgrens van het Romeinse Rijk. In een wereld vol dynamiek ontstonden destijds allerlei nieuwe koninkrijkjes. Tussen 400 en 800 na Christus vestigden zich vanuit Duitsland geleidelijk Franken op de Utrechtse Heuvelrug. „Hun verfijnde cultuur heeft alles van een gouden tijd”, stelt gastconservator Marie-France van Oorsouw. „De Franken kenden een geordende samenleving met internationale handelsnetwerken van Europa tot diep in Azië. Ze hadden bovendien een rijke denk- en leefwereld. Het nu én het hiernamaals waren hierin verankerd.”

Dorestad

Zo’n twintig generaties Franken hebben op de Utrechtse Heuvelrug –tussen Utrecht en Wageningen– geleefd. Deze omgeving had vele troeven. De Rijn en het bos leverden voldoende voedsel, de hoger gelegen gebieden zorgden voor droge voeten en boden strategisch zicht op de omgeving en zowel via de rivier als via het land was reizen (en dus ook handel) relatief gemakkelijk. Het toenmalige Dorestad was met zijn haven de Europoort van die tijd, aldus Van Oorsouw.

„De verfijnde cultuur van de Franken heeft alles van een gouden tijd ” - Gastconservator Marie-France van Oorsouw

De tentoonstelling in Rhenen zoomt vooral in op de positie van de Frankische vrouwen. Ze vervulden een belangrijke rol in de samenleving. Ze telden mee en konden aanzien en macht verwerven. Het lijkt erop dat oudere vrouwen vanwege hun levenservaring en wijsheid adviezen aan anderen gaven, en misschien zelfs de toekomst voorspelden. Zij droegen als onderscheidingsteken een bolvorminge bergkristal bij zich. Vrouwen waren ook de managers van huizen, voorraden en gronden. Ze beheerden vaak de sleutels, blijkt uit grafvondsten.

Kerstening

Uit de opgravingen blijkt hoe rijk de Frankische vrouwen getooid gingen met juwelen (bezet met parels en granaatrode almandijn uit India), mantelspelden in de vorm van dieren en luxe kettingen met kralen van glas en barnsteen. Verder zijn in de tentoonstelling  verfijnd glaswerk, versierde gespen en toiletgerei, waaronder pincetten en haarspelden, te zien. Alle voorwerpen getuigen van een ongekende ambachtskunst, aldus Van Oorsouw.

Zo rond 800 was de kerstening van de regio dermate gevorderd, dat er een einde kwam aan de traditie om grafgiften mee te geven. Begraven bij of in een kerk raakte in zwang.

De tentoonstelling ”Gouden Vrouwen” is tot en met 7 december te zien in Stadsmuseum Rhenen.