Het overgrote deel van de circa 210 miljard euro aan bevroren Russische tegoeden in de EU is in handen van Euroclear, een geldkantoor dat transacties regelt op de financiële markten. De dienstverlener zorgt ervoor dat het geld van bedrijven die aandelen verkopen aan investeerders, op een veilige manier kan doorstromen. Zo regelt het bedrijf maandelijks 90 biljoen effectentransacties.

Het Belgische geldkantoor heeft sinds het begin van de oorlog in Oekraïne 191 miljard euro aan geblokkeerde Russische tegoeden in beheer – vooral middelen van de Russische centrale bank. Dat geld is geblokkeerd nadat de EU sancties tegen Rusland had ingesteld. Het geld blijft eigendom van de Russische eigenaar, maar die kan er voorlopig niet bij.

Intussen heeft Euroclear de afgelopen twee jaar de tegoeden belegd en daarmee miljarden winst geboekt, juridisch het eigendom van de commerciële instelling. Het bedrijf maakte in februari bekend de afgelopen twee jaar meer dan 5 miljard euro te hebben verdiend aan rentes en dividenden op de bevroren Russische tegoeden. Voor de komende jaren verwacht Euroclear ieder jaar nog eens 5 miljard euro te verdienen.

Het zijn deze winsten die de Europese Commissie grotendeels wil aanwenden om wapens aan te kopen voor Oekraïne. Dat voornemen had Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen eind februari al geuit. „Er is geen beter symbool en nuttigere besteding van het geld denkbaar dan Oekraïne en Europa er veiliger mee te maken”, zei ze toen tegenover het Europees Parlement in Straatsburg.

Rechtszaken

Slechts 10 procent van de winsten is bedoeld voor schadeherstel en wederopbouw van het door oorlog verscheurde land. De Commissie wil 90 procent van de winsten van Euroclear naar de Europese Vredesfaciliteit (EPF) laten vloeien, een fonds dat buiten het EU-budget valt en door veel EU-landen wordt gebruikt om vergoedingen te krijgen voor wapens en munitie die ze naar Oekraïne sturen. Het EPF is ook al eerder gebruikt voor de aankoop van wapentuig voor Kyiv. En vorige week werden de regeringsleiders van de Europese Unie het eens over nog eens 5 miljard euro extra steun voor Oekraïne via het fonds.

Het gaat naar schatting om zo’n 2,5 tot 3 miljard euro per jaar, wat gebruikt kan worden voor de aankoop van wapens voor Kyiv. „Het geld is niet uitzonderlijk veel. Maar het is ook niet verwaarloosbaar”, zei EU-buitenlandchef Josep Borrell begin deze week. Het geldkantoor mag van de Commissie 3 procent van de opbrengst van de tegoeden zelf houden. Van de overige 97 procent kan weer 10 procent worden gebruikt als buffer voor Euroclear.

Het geld, zo’n 3 miljard euro per jaar, is niet uitzonderlijk veel. Maar het is ook niet verwaarloosbaar

Dat niet alle winsten door Brussel kunnen worden aangewend, heeft te maken met het feit dat Euroclear buffers wil aanhouden voor mogelijke financiële tegenvallers. Het geldkantoor is bij verschillende Russische rechtbanken in zo’n honderd rechtszaken verwikkeld; eisers vinden de door de EU opgelegde sancties onterecht en proberen toegang te krijgen tot het bevroren geld. Omdat Euroclear het risico loopt die rechtszaken te verliezen, houdt het alle winsten vast, die zijn gerelateerd aan de bevroren tegoeden waarover nu juridisch strijd wordt geleverd.

Escalatie

Brussel zoekt al langer naar mogelijkheden om de slinkende wapenvoorraad van Oekraïne aan te vullen nu hulp uit de Verenigde Staten aan Kyiv stokt. Eerst was het idee van de Europese regeringsleiders om de winsten over bevroren Russische tegoeden te gebruiken voor de wederopbouw van Oekraïne – waarvan de kosten een jaar geleden door de Wereldbank werden geschat op omgerekend bijna 400 miljard euro voor de komende tien jaar. De Commissie denkt dat wapens op dit moment voor het land belangrijker zijn, een verharding van de strategie.

Niet alle EU-landen staan te juichen bij de plannen van de Commissie. Hongarije verzet zich sowieso tegen militaire steun aan Oekraïne.  Slowakije vreest dat het aankopen van wapens voor Kyiv met rente over Russisch geld zal bijdragen aan een militaire escalatie met de Russen. En de lidstaten Malta en Ierland zijn vanwege hun neutrale buitenlandbeleid tegen de gezamenlijke aankoop van dodelijke wapens voor Oekraïne.

Advocaat Heleen over de Linden, specialist op het gebied van sanctierecht, snapt de moeite die sommige EU-landen hebben met de aankoop van wapens voor Oekraïne uit winsten die zijn behaald met bevroren Russische tegoeden. „Eigenlijk gaan we hiermee indirect met het geld van de Russen –want zo wordt het toch ervaren– Rusland militair bestrijden. Dat is tegen alle conventies in en het strijdt ook met de strekking van het VN-handvest.”

Investeerders

Ook Euroclear zelf heeft moeite met het aanwenden van de winsten over de bevroren Russische tegoeden voor de aankoop van wapens voor Oekraïne. Het bedrijf waarschuwde de afgelopen weken om niet te ver te gaan met de inbeslagname van Russisch geld. Dat zou voor instabiliteit kunnen zorgen op de financiële markten. De Europese Centrale Bank (ECB) heeft in het verleden gewaarschuwd voor het in beslag nemen van Russische activa, omdat dit het vertrouwen in de euro en de Europese financiële markten bij buitenlandse investeerder zou kunnen ondermijnen.

Voor de Europese Commissie wordt het lastig om de miljardenwinst van Euroclear aan te wenden voor de aankoop van wapens voor Oekraïne. Brussel pakt namelijk die winsten als het ware van het bedrijf af. Lieve Mostrey, de baas van Euroclear, staat wel open voor een gesprek daarover, als er maar garanties komen voor financiële buffers of dat het bedrijf wordt gecompenseerd bij mogelijke Russische vorderingen in de toekomst.

Woensdag maakte de Commissie de plannen officieel bekend, daags voordat de Europese regeringsleiders elkaar treffen in Brussel. Over de vraag of de EU-landen met het voorstel akkoord gaan, wordt donderdag voor het eerst gesproken op de Europese top die donderdag en vrijdag in de Belgische hoofdstad wordt gehouden.