Wie er zelf geen in huis heeft, kent hem ongetwijfeld nog uit de gang van opa of het achterkamertje van tante Stien: het in hout gevatte wijzerplaatje dat geen klok en geen thermometer is en met mysterieuze woorden als ”veranderlijk” en ”bestendig” is gesierd. De barometer – wie gebruikt ’m tegenwoordig nog?

Bij H.N. Rose barometers in Schiedam weten ze er alles van. Het bedrijf produceerde en repareerde jarenlang barometers in alle soorten en maten: van antieke reproducties tot moderne plexiglasexemplaren. Wie binnenstapt in het historische pand aan de Schie –een voormalige drukkerij–, wordt meteen een halve eeuw terug in de tijd gekatapulteerd. Langs alle wanden hangen barometers, thermometers en hygrometers. Het pand is winkel, werkplaats en toonzaal ineen. Achter een authentieke deur met beschilderd matglas waarop ”Binnen zonder kloppen” staat, bevindt zich het kantoor. Met een schitterend uitzicht op het Zakkendragershuisje, molen De Noord en het voormalige Beursgebouw verkocht hij hier barometers aan alle uithoeken van de wereld. „We krijgen vragen uit Engeland, Spanje, Zweden, noem maar op”, vertelt Linde Loes Rose (63). „We zijn de enige zaak in Europa die nog barometers verkoopt en repareert. Op dit moment maken we thermometerbuisjes voor een oud reclamebord van een verzamelaar uit Australië. Als wij ermee ophouden, is er niemand meer die dat nog kan.”

Eenmanszaak

Toch is dat precies wat de Schiedamse zaak dit voorjaar gaat doen. Na meer dan vijftig jaar is het einde van het familiebedrijf is in zicht. De firma kent een bewogen geschiedenis. In 1955 vluchtten vader en grootvader Rose voor het communisme weg uit Oost-Duitsland en vestigden zich als glasblazers in de Zuid-Hollandse brandersstad. De afgelopen jaren stond kleinzoon Andreas Rose, man van Linde Loes, aan het roer van de onderneming – tot hij in 2019 op 57-jarige leeftijd plotseling overleed. Zijn vrouw Linde Loes kwam van het ene op het andere moment voor de keuze te staan: de zaak opheffen of zelf in het bedrijf stappen. „Ik was juf op een basisschool en had nooit in de winkel gewerkt. Maar als de eigenaar van een eenmanszaak overlijdt, is het afgelopen. Dat vond ik zo erg – ik kon dat niet laten gebeuren. Dus ben ik meteen met mijn baan gestopt en heb de zaak overgenomen.”

Gelukkig staat Linde Loes er niet alleen voor. Glasblazer Maas Heilbron (77) is al jarenlang de enige werknemer van het bedrijf en de laatste glasblazer in Europa die zich bezighoudt met het vervaardigen en repareren van barometerbuizen. Gebogen over de sissende vlam van zijn brander blaast hij geconcentreerd en vakkundig het gloeiende glas in de juiste vorm. Langs de muren van zijn werkplaats achter in het pand staan, liggen en hangen overal barometers, voorzien van kleurige memobriefjes waarop telefoonnummers of e-mailadressen prijken. Linde Loes: „Klanten komen bij ons vooral voor reparaties. Ze hebben hun kwikbarometer bijvoorbeeld op de verkeerde manier vervoerd, zodat het kwik door de hele buis is gelopen. Van zulke reparaties moesten we het de laatste jaren echt hebben – anders hadden we al veel langer niet meer open kunnen blijven.”

Oubollig

Toch gaat de zaak vier jaar na de dood van Andreas alsnog dicht. Een bewuste keuze, zegt Linde Loes. „Onze glasblazer Maas is 77. Hij kan er nog best even tegenaan, maar je kunt niet altijd doorgaan. Daarom hebben we besloten om nu te stoppen, zodat we alles langzaam kunnen leegruimen.”

Het nieuws dat H.N. Rose ermee ophoudt, bracht afgelopen maanden een storm aan belangstelling teweeg. Zo veel zelfs dat de winkel nu langer openblijft om te kunnen voldoen aan de massale toestroom van kapotte barometers. En natuurlijk om het publiek de kans te geven nog één keer een kijkje te nemen in de allerlaatste barometerzaak van het continent. Of de winkel ook helemaal leegverkocht wordt, is echter nog maar de vraag. Linde Loes: „Dertig, veertig jaar geleden waren barometers veel meer in trek. Antiek was destijds meer waard. In de jaren 80 en 90 gingen we regelmatig naar Engeland om daar in kleine dorpjes op barometerjacht te gaan. Jaarlijks kwam er bij ons een Britse antiquair langs met een aanhanger vol reparatieklussen. Tegenwoordig willen mensen liever een strak interieur. Zo’n oubollige banjobarometer past daar niet meer in. Maar er blijven altijd liefhebbers. Die krijgen hier echt het gevoel dat ze in een museum beland zijn!”

De barometer heeft dan ook behoorlijk oude papieren. Het was de Italiaanse wis- en natuurkundige Evangelista Torricelli, een leerling van de bekende Galileo Galilei, die in de 17e eeuw voor het eerst ontdekte dat vloeistoffen zoals water en kwik onder invloed van de luchtdruk stegen en daalden. Steeg het kwik in een smalle glazen buis, dan viel er mooi weer te verwachten. Zakte het kwik, dan was er regen en wind op komst.

Torricelli-barometers, herkenbaar aan hun langwerpige vorm en enkele buis, worden nog altijd verkocht. Nauwkeuriger zijn echter de contrabarometers, bedacht door de Nederlandse natuurkundige Christiaan Huygens. Zijn verbeterde barometer bestaat uit een U-vormige buis, waarbij een gekleurde indicatievloeistof boven op het kwik drijft om het aflezen eenvoudiger te maken.

Kwikverbod

Vrijwel alle klassieke barometers werken dus op kwik: een zwaar metaal dat in vluchtige vorm schadelijk voor de gezondheid en het milieu kan zijn. Voor deze risico’s is in de afgelopen decennia van overheidswege steeds meer aandacht gekomen. En dat betekent niet alleen het einde van de kwikbarometer, maar ook van bedrijven zoals dat van Linde Loes Rose.

„Eind jaren 90 kwam er een Europees verbod op het produceren van kwikbarometers. Mijn man heeft indertijd talloze keren bij het Europees Parlement gesproken en gewaarschuwd voor de gevolgen van zo’n verbod. Als er niet meer met kwik gewerkt mag worden, waar moeten mensen dan heen voor hun reparaties? Dan moeten dus al die kapotte barometers worden weggegooid. Dát is pas slecht voor het milieu!”

Mede door de inzet van Andreas Rose werden kwikbarometers jarenlang gedoogd. In 2006 kwam het echter tot een officieel verbod. Vanaf dat moment mochten kwikbarometers nog wel gerepareerd en verkocht worden, maar niet meer geproduceerd. Onbegrijpelijk, vindt Linde Loes. „Kwik is alleen gevaarlijk als het verdampt. In vloeibare vorm is er geen enkel gevaar. Het zit goed opgeborgen achter glas. Alleen als je een barometer kapot laat vallen, is het zaak om het kwik zorgvuldig op te ruimen en naar de milieustraat te brengen. Maar verder is het volkomen veilig.”

Toch zorgt het kwikverbod dikwijls voor misverstanden en onnodige angst. „Mensen lezen veel onzin op internet. Vervolgens bellen ze ons op: „Ik heb een kleuter in huis rondlopen en er hangt hier een kwikbarometer. Wat nu?” Sommigen willen het liefst dat er mannen in witte pakken in huis komen om de boel op te ruimen. Of ze vragen of wij het kwik eruit kunnen halen. Nou, dat kan natuurlijk wel – maar dan heb je niets meer aan je barometer!”

Storm

Hoe werkt het ook alweer, zo’n ouderwets weerstation? „Een barometer moet je elke dag instellen op het weer dat het op dat moment is, zoals regenachtig. Wanneer je een tijdje later opnieuw kijkt, is het wijzertje verschoven, bijvoorbeeld richting droog en zonnig. Het verschil tussen die twee metingen is het weer van de komende dag of nacht. Zelf heb ik drie barometers in huis, die stonden gisteravond op hevige storm. Nou, dat is met storm Louis wel uitgekomen!”

Correct is een barometer dus eigenlijk altijd – maar qua nauwkeurigheid haalt hij het toch niet bij de huidige weerapps, waar je tot op de minuut kunt zien of het droog blijft of niet.

Worden barometers nog gebruikt, of hangen ze er vooral voor de sier? Linde Loes meent het eerste. „We krijgen vaak bestellingen van speciaal barograafpapier. Dat laat zien dat er nog altijd mensen zijn die dat apparaat ook echt gebruiken. Vooral onder schippers is het een bekend hulpmiddel, omdat het de verandering van luchtdruk zelfstandig vastlegt.”

Er zijn dus nog wel degelijk mensen die, uit praktische of nostalgische overwegingen, Buienradar links laten liggen. De vraag is: voor hoe lang nog? Wanneer H.N. Rose definitief de deuren sluit, is er niemand meer die in het onderhoud van de barometers kan voorzien. Sneuvelt er een buis of hapert het mechaniek, dan is het einde verhaal.

Toch weerhoudt dat mensen er niet van om op de valreep nog een aankoop te doen, zo blijkt wel uit de talloze kale plekken in de toonzaal. Linde Loes hoopt in elk geval nog zo veel mogelijk exemplaren uit de liefdevol opgebouwde voorraad van haar man van een goed onderkomen te voorzien. „Afgelopen zomer hing het nog helemaal vol, nu begint het leeg te raken. Alles wat overblijft, proberen we aan een opkoper over te doen. Dan gaat de zaak voorgoed dicht.”

Tot eind april blijft het deurbelletje onder het zelfgemaakt kolossale weerhuis aan de gevel rinkelen: voor kijkers én voor kopers. Wie dus nog een echte, ouderwetse kwikbarometer op de kop wil tikken, moet er snel bij zijn. Het zou zomaar eens de allerlaatste kunnen zijn.