En voort wentelen de dingen

De oudste gevonden primitieve versies werden gebruikt onder een ossenwagen en als draaischijf bij het pottenbakken. Als handig hulpmiddel voor transport en bij bewerkingen is het wiel in de loop der eeuwen in allerlei varianten verder ontwikkeld en dat proces rolt nog steeds door. Na het temmen van het paard op de Zuid-Russische steppen kwam de toepassing van het wiel in een versnelling. Lichtere en sterkere spaakwielen maakten strijdwagens vlug en wendbaar. Gebruik van metaal op loopvlak en as verminderden slijtage en met vet erbij liep het gesmeerd. Na aanleg van wegen konden steden beter worden bevoorraad en daardoor groter groeien. Tegelijkertijd maakten maalstenen en tredmolens de voedselvoorziening minder bewerkelijk, waardoor er meer tijd vrijkwam voor ambacht en handel. Zo draaide de samenleving steeds beter. Althans, in Eurazië en Noord-Afrika, want in andere werelddelen waren de natuurlijke omstandigheden ongunstig voor het ontwikkelen van wielen. Bijvoorbeeld door gebrek aan te temmen trekdieren. Een Amerikaanse bizon is een bijzonder temperamentvol beest dat zich niet voor een karretje laat spannen. Net zoals een Afrikaanse zebra daartoe geen streep toegeeft. En een Australische kangoeroe trekt het ook niet en springt direct uit de band. Dankzij rund en paard kreeg de mensheid vaart. Allerlei andere toepassingen van wiel-as-lager-constructies werden bedacht. De oude Grieken maakten tandwielen, Perzen experimenteerden met windmolens en bij beken en rivieren dook her en der een waterrad op. Hout zagen en boten bouwen maar ook kanonlopen boren: dat werd allemaal mogelijk. Met hun technologische voorsprong konden de Europeanen wielloze continenten koloniseren en zelf steeds verder mechaniseren. Dat gaf een enorme verscheidenheid aan draaiende componenten, met producten zoals klokken, stoomwerktuigen, treinen, wasautomaten, maaimachines en robots. Door de uitvinding van de scheepsschroef en de propeller zijn nu te land, ter zee en in de lucht allerlei wielvarianten te vinden. Uit de oorspronkelijke primitieve vormen is een zeer complex ecosysteem met een grote technodiversiteit ontstaan. Dat gebeurde via een door de mens gedreven geleidelijk ontwikkelingsproces, een antropoïstische evolutie. Via opgravingen zijn er meer gegevens over nu achterhaalde wielversies en vastgelopen ontwerpen gevonden. Als aanvulling op deze technische paleontologie zijn ook in oude geschriften aanwijzingen te vinden. Zo worden in Bijbelse verhalen strijdwagens en ossenwagens genoemd. Echt positief zijn de teksten over paarden en strijdwagens niet: het werd de Israëlitische koningen in het boek Deuteronomium verboden ze aan te schaffen. Ook de ark van het verbond behoorde niet op een wagen vervoerd maar gedragen te worden: symbolisch voor het heilige wandelen met God. Ooit is binnen de Vereniging Zondagsrust geopperd om bij het ter kerke gaan geen gebruik te maken van wielen, zodat met dit principe de rust verstorende auto’s en fietsen konden worden afgewezen. Maar: ”Jedes Prinzip führt zum Teufel”: strikte regelzucht leidt tot duivelse effecten, zoals hier bleek inzake rolstoelen en kinderwagens. Misschien was het een overreactie op het cultuurchristelijke ”geloven op wielen”. Al blijkt uit het boek Handelingen dat het wel degelijk kan, met Filippus (zijn naam betekent ”paardenliefhebber”!) op de wagen van de Moorman. Inmiddels overvalt een nieuwe zwerm aan innovaties ons. Geholpen door elektronica en software verovert het wiel als ronddraaiende rotor het luchtruim. Hoewel vreedzame toepassingen in transport, landbouw, en wetenschap ook hun weg vinden loopt –net als vroeger– de militaire macht weer voorop. Met alle risico’s van dien, zeker in combinatie met artificiële intelligentie. Drones overvleugelen de moderne strijdwagens. De wapenwedloop gaat door, met ook een nieuwe Nederlandse radar. Deze pikt bij alles wat vliegt de drones feilloos ertussenuit. Dankzij hun niet-natuurlijke draaiende rotoren. Die bedreigende boosheden in de lucht zijn onmiskenbaar een menselijke creatie. _De auteur is adviserend ingenieur._

En voort wentelen de dingen

Opinie | column milieu en technologie

RD.nl in uw mailbox?