”In het land van moeders. De vreemde werkelijkheid van het moederschap”
Auteur: Rachel Cusk
Uitgeverij: De Bezige Bij, Amsterdam, 2004
ISBN 90 234 1577 9
Pagina’s: 203
Prijs: € 16,50. Als een vrouw moeder wordt, verandert haar leven drastisch. De Britse schrijfster Rachel Cusk heeft dat ook ervaren en schreef er een boek over. ”In het land van moeders” is een persoonlijk, literair getint verslag van allerlei verwarrende gevoelens en ervaringen rond het moederschap. Het is komisch en herkenbaar, maar vaker nog voel je ergernis.

Een nieuwe boreling moet doorgaans flink wennen aan zijn nieuwe situatie en geeft daar luidkeels blijk van. Niemand kijkt op van een huilende of krijsende baby: het hoort erbij. Met de geboorte van het eerste kind wordt ook een moeder geboren. Ook zij wordt geconfronteerd met een stortvloed aan nieuwe ervaringen. Het is echter niet te doen gebruikelijk dat een kersverse moeder blijk geeft van verwarring en ongenoegen. Dat zou ondankbaar zijn, raar.

Rachel Cusk (1967) doet het wel, en niet zo zuinig ook. In mooie volzinnen geeft ze een onsentimenteel verslag van haar eerste schreden op het moederpad. Soms wordt ze helemaal niet blij van haar kind en verlangt ze hevig terug naar het premoederlijke bestaan, al was het maar voor een avond. Vastbesloten gaat ze na de geboorte naar een concert. Dat voelt als een revolutionaire beslissing: ik zet gewoon mijn oude leven voort.

Nooit meer alleen
Maar niets is zoals het was. Voor het vertrek besluit Cusk om in de pauze terug te gaan. En eenmaal de deur uit bespringt haar een hevig schuldgevoel: „Terwijl de stations voorbijkomen, voel ik me gek worden van een steeds sterker wordend gevoel dat ik me misdraag, alsof ik iets heb gestolen, en als ik er ben, strompel ik de roltrap op en grijp de dichtstbijzijnde telefoon alsof het een zuurstofmasker is. De stem van mijn schoonmoeder komt zwakjes door de ruis en het huilen heen, gespannen maar meelevend, alsof ze een officieel rapport vanuit een oorlogsgebied uitbrengt.”

Nog een telefoontje later besluit ze per taxi naar huis te gaan. Het concertbezoek is uitgelopen op een enerverende run op diverse telefooncellen. Cusk schetst dit soort taferelen niet slechts om het gebeurde zelf, maar om de gevoelens die ze erbij heeft. Ze analyseert hoe moeilijk het is om jezelf te blijven en moeder te zijn, om verleden en heden samen te voegen en een nieuwe identiteit te vinden. Eenmaal moeder ben je bijvoorbeeld nooit meer alleen, al ben je het fysiek wel.

Met je kind op stap gaan, kan ontaarden in een zenuwslopende gebeurtenis: „Ik probeer de baby weer in haar draagzak te krijgen maar doe het onhandig, met weinig zelfvertrouwen, en plotseling begint ze te huilen, te krijsen met een ongelofelijke, primitieve angst; ik ben in alle staten, gooi koffiekopjes om, modder met wisselgeld, probeer iets te zeggen, te sussen, uit te leggen, terwijl ik de baby dan weer zus en dan weer zo houd in de plensregen, en ren ten slotte het park door, met de lege zak fladderend tegen mijn borst, en de brullende baby als iets wat in brand staat voor me uit.”

Onuitstaanbaar
Dit is allemaal nog wel leuk, maar op andere momenten slaat Cusk zo gigantisch door dat je haar onuitstaanbaar vindt. Veel moeders zullen zich niet herkennen in haar dramatische verhalen. Cusk wil zich niet onderwerpen aan de natuurlijke wetten van het moederschap, sterker, ze werpt er een smet op. Het is prettig als iemand eerlijk is en zich niet groot houdt. Roze wolken bestaan niet, ook niet in de babykamer, en om enig effect te sorteren moet je overdrijven. Te sterke overdrijving maakt een verhaal echter ongeloofwaardig en geeft een gevoel van ergernis. Stuitend is wat Cusk schrijft in het hoofdstuk ”De hellekeuken”. Ze ziet het moederschap als een harnas dat slavernij en vernedering met zich meebrengt. Haar dochter vergelijkt ze met een uit de dierentuin ontsnapt beest. De vloer in huize Cusk is tot enkelhoogte bezaaid met speelgoed en de kamer heeft een korst van opgedroogde melk met broodkruimels.

Cusk schreef ”In het land van moeders” toen haar kind zes maanden oud was en ze zwanger bleek te zijn van een tweede kind. Net toen ik begon te denken dat ze toch wel een ontaarde moeder was, bedacht ik: hoeveel vrouwen zullen na een slopend halfjaar en zwanger van een volgend kind niet besluiten tot abortus? Bovendien blijkt het hele boek door dat ze wel veel van haar kind houdt. In die zin valt het mee met deze auteur. Ze beschrijft het moederschap als een voor haar vreemde werkelijkheid.

Het boek laat zich lezen als een psychologisch portret van veel eigentijdse moeders. Duidelijk blijkt dat het moederschap niet vanzelfsprekend is. Het conflicteert met de moderne waarden van individualisme, vrijheid en zelfontplooiing. De moderne vrouw is niet op een natuurlijke manier op het moederschap voorbereid en weet kennelijk niet goed hoe ze met een baby moet omgaan. De hausse aan zwangerschapsliteratuur, opvoedkundige boeken, tijdschriften en brochures vol met tegenstrijdige adviezen, dreigementen en opgeklopte raadgevingen (”Is dit het beste hapje voor mijn baby?”) maakt het alleen maar ingewikkelder. Nuttig dat Cusk de draak steekt met allerlei onzin uit dit soort lectuur.

Intussen behoeft het moederschap voortdurend bezinning, ook in reformatorische kring. Wij leven anders dan onze moeders, zij leven anders dan hun moeders. Het verleden kopiëren kan niet en het is niet juist om te denken dat ”vroeger alles beter was”. Iedere tijd heeft zijn mogelijkheden en moeilijkheden om het moederschap op een verantwoorde wijze in te vullen.