De Europese steur, de oostelijke gorilla en de witruggier. Wat deze soorten gemeen hebben? Ze reizen alle drie graag en ze zijn alle drie ernstig bedreigd.
Er gaat geen jaar voorbij of er klinken wel alarmerende boodschappen over het voortbestaan van diersoorten. Deze maandag verscheen weer een wetenschappelijk rapport van de Verenigde Naties (VN) dat de noodklok luidt over trekvogels en -vissen en andere dieren die migreren. Bijna een kwart wordt met uitsterven bedreigd.
Een VN-top in Oezbekistan die deze week loopt, moet het tij keren. Het is de eerste belangrijke conferentie nadat wereldleiders in 2022 samen een ambitieus biodiversiteitsplan omarmden, het zogeheten Kunming-Montrealakkoord.
Wat is het Kunming-Montreal biodiversiteitsakkoord?
Dat verwijst naar het akkoord dat de internationale gemeenschap in 2021 sloot in het Chinese Kunming. Inzet was het stoppen van de teruggang van de natuur. In 2022 kreeg dit akkoord meer handen en voeten tijdens een top in het Canadese Montreal. Wat Parijs is voor klimaat werd Montreal voor biodiversiteit.
Het akkoord omvat ambitieuze doelen voor 2030 om de soortenrijkdom te beschermen. Zo zetten wereldleiders hun handtekening om in 2030 30 procent van het landoppervlak, van de zoetwatergebieden en van de wereldzeeën een beschermde status te geven.
Hoe verhoudt zich dat akkoord tot andere verdragen rond biodiversiteit?
Het verduidelijkt hoe diersoorten precies beschermd gaan worden. Tegelijk is het akkoord niet juridisch bindend, in tegenstelling tot de verdragen rond biodiversiteit. Allereerst is dat het verdrag over migrerende dieren (CMS) dat al in 1979 in Bonn werd gesloten. Daarover gaat de conferentie in Oezbekistan van deze week. Inmiddels sloten meer dan honderd landen en daarnaast de EU zich aan bij het verdrag.
Het belangrijkste andere verdrag over biodiversiteit (CBD) werd in 1992 gesloten in Rio de Janeiro. De beide verdragen vallen onder het milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP). Tussen beide secretariaten is veel samenwerking.
Onder het CMS vallen ook diverse deelverdragen voor specifieke diergroepen. Zo sloten Nederland, Denemarken en Duitsland in 1991 een overeenkomst om de gewone en de grijze zeehond in de Waddenzee te beschermen. Ook zijn er deelverdragen voor walvissen, Europese vleermuizen en specifieke soorten, zoals de Afrikaanse olifant of de waterrietzanger. Een akkoord over watervogels tussen Afrikaanse en Europese landen werd in 1995 gesloten in Den Haag.
Welke dieren vallen precies onder het verdrag voor migrerende dieren?
De trekdieren vallen uiteen in twee categorieën: er staan momenteel 180 soorten in bijlage 1 van het verdrag, en 523 in bijlage 2. In de loop der jaren kwamen er diverse dieren bij.
De soorten in bijlage 1 zijn ”strikt beschermd”. Dat betekent dat lidstaten verplicht zijn beschermingsmaatregelen te nemen om deze soorten te behouden. De soorten in bijlage 2 vallen niet onder die vergaande bescherming, maar maatregelen worden wel aangemoedigd. Zo staat de Aziatische olifant in bijlage 1 en de Afrikaanse in bijlage 2.
In de eerste bijlage staan opvallend veel haaien, zoals de grote witte haai (ernstig bedreigd) en de walvishaai (bedreigd). Daarnaast haalden ook veel arenden en gieren dat lijstje, zoals de zeearend (niet bedreigd) en de keizerarend (kwetsbaar), die heel sporadisch in Nederland te spotten is.
Een opvallende soort op de lijst (in bijlage 2) is de monarchvlinder. Het blijkt het enige insect dat wordt genoemd, wat overigens niet verwonderlijk is. De monarchvlinder staat bekend om zijn reislust. In grote groepen legt de soort vanuit Noord-Amerika duizenden kilometers af om in het zuiden te kunnen overwinteren.
Welke rol speelt internationale samenwerking bij het behoud van migrerende soorten?
Een heel belangrijke rol. Want diersoorten houden zich niet aan landsgrenzen. En dat geldt zeker voor migrerende soorten, die centraal staan in het CMS-verdrag. Zo was er eens een rosse grutto.) die zonder te stoppen 12.200 kilometer aflegde. De trekvogel broedde in Alaska, maar overwinterde in Nieuw-Zeeland. De soort verblijft overigens ook wel in het Waddengebied.
Door de enorme afstanden die trekdieren afleggen is actie op internationaal niveau van belang. Het CMS-verdrag brengt landen samen om maatregelen te bedenken en uit te voeren die de leefgebieden van migrerende soorten beschermen.
Welke aanbevelingen doet het nieuwe VN-rapport?
Het rapport komt met diverse adviezen. Zo moeten illegale jacht, overbevissing en vervuiling worden aangepakt. De soorten die met uitsterven bedreigd worden, moeten beter beschermd worden, stellen de auteurs. Daaronder vallen vrijwel alle vissen op de lijsten van het CMS-verdrag. Sowieso stelt het rapport dat opschaling van beschermingsmaatregelen nodig is. Dit met het oog op klimaatverandering, aanhoudende milieuvervuiling en de steeds verdere verspreiding van exotische diersoorten.
Het rapport stelt ook voor om de lijst met soorten die onder het CMS-verdrag vallen uit te breiden. In een bijlage worden bijna 400 andere treksoorten benoemd die ook extra bescherming verdienen, waaronder bijvoorbeeld de bizon en de walrus.
