”Kennis van het kwaad. Zeven visies uit jodendom en christendom” (deel 3 in de serie De Bijbel: teksten en thema’s in beeld)
Auteur: Bert Jan Lietaert Peerbolte en Eibert Tigchelaar (red.)
Uitgeverij: Meinema, Zoetermeer, 2004
ISBN 90 211 3972 3
Pagina’s: 176
Prijs: € 15,90. ”Kennis van het kwaad” bestrijkt een breed veld, zoals ook blijkt uit de ondertitel: ”Zeven visies uit jodendom en christendom”. Het is een staalkaart van hedendaagse visies op het denken over het kwaad. Deskundigen op uiteenlopende terreinen geven hun opvattingen weer.

Belicht wordt hoe het hoofdthema in verschillende joodse en christelijke tradities aan de orde komt: in de Hebreeuwse Bijbel (Ed Noort), in de Dode-Zeerollen en in Qumran (Eibert Tigchelaar) en bij Paulus in 2 Korinthe 11:13-15 (Bert Jan Lietaert Peerbolte).

Maar ook het chaotische kosmische kwaad volgens Paulus, de Paulinische School en het toenmalige platonisme (Geurt Henk van Kooten), een overzicht van wat christelijke gnostici ervan dachten (Gerard Luttikhuizen) en Riemer Roukema over Origenes’ visie op de oorsprong van het kwaad. En ten slotte de symboliek van het kwaad in een rabbijnse tekst, waarbij Babylon geldt als pseudoniem voor christendom (Lieve M. Teungels).

”Kennis van het kwaad” is een bundel met een thema -het kwaad- dat van heel wat kanten wordt belicht. De schrijvers zijn vakmensen op het terrein waarover ze schrijven. De lezer krijgt gedegen informatie.

Toch heeft deze inhoudrijke bundel me teleurgesteld. Iedere auteur geeft een verhandeling over wat er op zijn vakgebied -een bepaalde stroming- over het kwaad wordt gezegd, zonder dat een samenhangende beoordeling wordt gegeven.

De oudtestamenticus gaat uit van verschillende lagen in het Oude Testament, of onderscheiden soorten verhalen. Er blijkt dan nogal verscheidenheid van opvatting tussen de verschillende bijbelschrijvers te bestaan.

Wat Paulus over de satan en het kwaad zegt wordt tamelijk consistent genoemd (blz. 67). Johannes blijkt weer anders over het kwaad te schrijven dan Paulus, hoewel beiden over de satan op ongeveer gelijke wijze schrijven (denken). De conclusie uit een onderzoek van brieven van Paulus is dat er een kosmologische zijde is aan Paulus’ visie op het kwade. Daarmee is het kwaad geïncorporeerd in de fysische samenstelling van de kosmos. Bij deze summiere weergave van enkele resultaten laat ik het.

Ik wil het boek typeren als een staalkaart van hedendaagse visies op het denken over het kwaad bij de besproken auteurs op de besproken terreinen. Mijn indruk is dat je in het boek geen samenhangende visie op het kwaad aantreft die van een diepe eenheid getuigt. Om het wat scherp te zeggen: „De lezer blijft met de brokken van het kwaad zitten.”