Het gist en borrelt onder boeren in bijkans heel de Europese Unie. Er zijn deze winter protesten in zeker dertien landen. Brussel lijkt met zijn landbouwbeleid te ver te zijn doorgedraafd.
Polen, Duitsland, Frankrijk, België, Griekenland, Italië en sinds vrijdag ook Nederland: het rijtje EU-lidstaten waar boeren in de eerste weken van 2024 de weg op gaan, groeit gestaag. Ook op het platteland in een reeks Oost-Europese landen heerst ontevredenheid. Met de Europese verkiezingen van juni in zicht lijkt de lont in het kruitvat gestoken.
Demonstrerende boeren hebben de gewoonte om hun grieven op borden en spandoeken te schrijven, die ze op hun trekkers meenemen. Sommige leuzen zijn platvloers of ronduit beledigend; andere geven kernachtig weer waar het op vast zit.
”Zeg nee tegen despotisme”, riep donderdag een bord dat Belgische boeren hadden opgehangen aan het monument van de 19e-eeuwse Brits-Belgische industrieel John Cockerill. Het beeld staat op het Luxemburgplein in de Europese wijk, pal voor het Europees Parlement. Nederlandse boeren hielpen vrijdag hun Vlaamse collega’s een handje bij een blokkade van de grensovergang Arendonk. ”Geef boeren ruimte en toekomst”, heet het daar op een spandoek.
De boodschap mag duidelijk zijn: Brussel dringt vanuit een ivoren toren boeren in het nauw. Dat is de gemene deler van de boerenprotesten die deze winter door heel Europa plaatsvinden. Brussel, waar de Europese Commissie zetelt, staat symbool voor bureaucratie, steeds strengere regelgeving op het gebied van milieu en klimaat en een handelspolitiek die leidt tot lagere prijzen.
Natuurlijk zijn er ook nog nationale ongenoegens. Neem de voorgenomen belastingverhoging op de diesel die boeren voor hun trekkers nodig hebben. Of het uitblijven van compensatie voor de natuurbranden in Griekenland, de beperkingen op het gebruik van rivierwater in droge delen van Spanje en de stikstofmaatregelen in Nederland en België.
Maar voor alles blijft Brussel, waar het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van de EU wordt bepaald, de grote boosdoener. De EU legt eisen op en lanceert ingewikkelde regelgeving, maar laat het afweten als het aankomt op marktbescherming en inkomensondersteuning. Met als gevolg dat boeren steeds meer moeite hebben om het hoofd boven water te houden.
Voedselsoevereiniteit
Vooralsnog lijken de Franse boeren, die traditiegetrouw radicale actiemethoden niet schuwen, terug in het hok. Hun bonden riepen donderdag om te stoppen met blokkades omdat de regering aan hun eisen tegemoetkomt. De Franse premier Gabriel Attal wil zijn boeren meer zeggenschap geven over het voedselbeleid en vindt dat voedselsoevereiniteit in de wet moet worden verankerd. Een plan om het gebruik van bestrijdingsmiddelen verder te verminderen gaat in de ijskast. Frankrijk trekt 150 miljoen euro aan steun uit voor veehouders. En dan is Attal ook tegen een Europees handelsverdrag met de Zuid-Amerikaanse landengroep Mercosur.
Frankrijk heeft in Europa een stevige vinger in de pap. Dat bleek woensdag weer eens. President Emmanuël Macron hoeft maar met de vingers te knippen, en de Europese Commissie gaat om. Plotsklaps werd –kennelijk onder Franse druk– de braakverplichting uitgesteld. Die schrijft voor dat boeren op 4 procent van hun grond geen gewassen mogen telen om de natuur een duwtje in de rug te geven – een maatregel die overal in Europa kwaad bloed zet. Bovendien wordt de invoer van goedkope landbouwproducten uit Oekraïne, waar vooral boeren in de oostelijke EU-lidstaten –maar ook in Frankrijk– onder te lijden hebben, aan banden gelegd.
In schril contrast daarmee staan de herhaalde pogingen van de Nederlandse landbouwminister Piet Adema om de derogatie –een versoepeling van de mestregels– te behouden. Tot ergernis van de boeren en van de Tweede Kamer komt hij steeds met hangende pootjes uit Brussel terug. Nederlandse boeren zitten straks met overlopende mestputten, terwijl ze dure kunstmest moeten kopen om hun gras aan het groeien te houden.
Terwijl donderdag duizend trekkers Brussel binnenreden, werd daar een extra Europese top over Oekraïne gehouden. Verschillende regeringsleiders grepen de bijeenkomst aan om de problemen van hun boeren te bespreken. De Nederlandse premier Mark Rutte had daar aanvankelijk helemaal geen zin in, maar draaide in de loop van de dag bij. Hij brak alsnog een lans voor een snelle toelating van renure, een kunstmestvervanger gemaakt uit dierlijke mest, waar Adema zich ook al tijden hard voor maakt.
Later op de dag ging Rutte samen met zijn Belgische ambtgenoot Alexander De Croo en voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie het gesprek aan met enkele boerenleiders. Vooraf was al duidelijk dat dit niets concreets zou opleveren, wat het dan ook niet deed. Het landbouwdossier is veel te ingewikkeld om in een inderhaast ingelast onderonsje aan te passen. Maar Rutte had wel door waar de schoen wringt. „Boeren hebben het gevoel dat ze geen grip meer op hun toekomst hebben. Ze hebben vooral last van de lasagne van regeltjes”, zei de premier na afloop tegen De Telegraaf.
Vertrouwen
Vorige maand startte Von der Leyen een ”strategische dialoog” over een Europese voedselstrategie, want die ontbreekt nog altijd. De landbouwministers lieten bij die gelegenheid alvast weten dat ze vinden dat de boeren „op duurzame en winstgevende wijze” voor voedselzekerheid in de Europese Unie moeten kunnen zorgen. Ze willen de polarisatie tegengaan en „het vertrouwen van de boeren behouden”.
Deze week werd duidelijk dat dit vertrouwen, alvorens het te kunnen behouden, eerst zal moeten worden teruggewonnen.
