Naar schatting vertonen wereldwijd tot 600 miljoen adolescenten pestgedrag. Een aanpak die zich focust op de groep in plaats van op het individu kan dat veranderen, stelt Hensums (30), gedragswetenschapper bij de Universiteit van Amsterdam (UvA). Deze woensdag promoveerde ze op een onderzoek naar schadelijk sociaal gedrag in de adolescentie.

Adolescenten die pesten worden vaak gezien als niet in staat hun emoties te beheersen. Is dat achterhaald?

„In ieder geval deels. Het gaat in mijn onderzoek om jongeren in de middelbare schoolleeftijd, van 12 tot 18 jaar. Een deel van hen lukt het niet zijn of haar gedrag te reguleren. Bij hen komt pestgedrag voort uit onmacht omdat ze bepaalde vaardigheden missen.

Toch blijkt uit het onderzoek dat pesten veel vaker bewust wordt ingezet om status te verkrijgen binnen groepen. De jongeren die dit doen, zijn soms juist best sociaal vaardig.”

Waarom is status zo belangrijk voor een jongere?

„Dat klinkt negatief, maar er is sprake van een natuurlijk verschijnsel. Tijdens de adolescentie zorgen ontwikkelingen in de hersenen ervoor dat jongeren het belangrijk vinden erbij te horen en boven anderen te staan.

Om dat te bereiken, vertonen ze agressie en zijn ze geneigd egoïstisch te handelen, ook als dat betekent dat ze daardoor minder aardig gevonden worden. Zolang daar maar tegenover staat dat ze status kunnen verwerven met hun gedrag. Deze houding komt voort uit de norm die binnen groepen aanwezig is, namelijk dat je populairder wordt als je pest.”

Voelen jongeren zich daadwerkelijk „cool” als ze pesten?

„Op het moment zelf soms wel, omdat ze daarmee stoer gevonden worden. Toch geven jongeren aan dat ze zich er niet altijd goed bij voelen. Het probleem is echter dat status zwaarder telt.

Heftig is dat pesten voor de daders zelf ook grote gevolgen kan hebben. Onderzoek laat zien dat ze op latere leeftijd eerder geneigd zijn tot alcohol- en drugsgebruik en criminele vergrijpen. Het komt ook voor dat pesters zelfmoord plegen, bijvoorbeeld uit schaamte over wat ze anderen hebben aangedaan.”

Lees ook

Hoe maak je pubers weerbaar tegen groepsdruk?

Hoe buig je negatief gedrag om?

„Als je pesten wilt voorkomen of aanpakken, moet je je richten op datgene wat populariteit oplevert, namelijk status. Interessant is een experiment waarbij jongeren loten moesten verdelen. Wanneer ze het idee hadden dat ze status konden verliezen wanneer ze een egoïstische keuze zouden maken, waren ze minder geneigd zelfzuchtig gedrag te laten zien. Dat suggereert dat positief gedrag uit te lokken is als de heersende norm dat vraagt.

De aanpak in onder meer de Verenigde Staten kan helpend zijn. Daar voeren scholen gesprekken met jongeren en benadrukken ze dat ze leiderschap kunnen krijgen door positief gedrag te vertonen. Deze interventies zijn mogelijk van invloed geweest op de afname van conflicten die geconstateerd is.

Hoewel het tegenstrijdig lijkt, hebben jongeren een goede leeftijd om gedrag om te buigen. Dat gevoel moeten we aanwakkeren, ook in Nederland.”