Het Internationaal Gerechtshof in Den Haag buigt zich vanaf donderdag over de vraag of Israël zich in de Gazastrook schuldig maakt aan genocide. Wat speelt er precies en wat kunnen de gevolgen van de zaak zijn? Vijf vragen en antwoorden.
Welke aanklacht ligt er tegen Israël?
Zuid-Afrika heeft een aanklacht tegen Israël bij het Internationaal Gerechtshof ingediend. In een document dat ruim tachtig pagina’s telt, probeert Pretoria te bewijzen dat de Joodse staat zich in de Gazastrook aan genocide schuldig maakt. Of in elk geval aan daden die in de buurt van volkerenmoord komen. Dat is strijdig met het Genocideverdrag uit 1948, waaraan ook Israël gebonden is.
Het land staaft die claim in de eerste plaats met getuigenverslagen van Palestijnen, hulpverleners en andere waarnemers in de Gazastrook. In de oorlog tegen Hamas zou het Israëlische leger doelbewust burgerdoelen aanvallen, de aanvoer van voedsel en medicijnen blokkeren en inwoners van huis en haard verdrijven.
Dat heeft volgens de indieners van de aanklacht niets meer te maken met Israëls recht op zelfverdediging, maar zou onderdeel zijn van een doelgerichte campagne om de Palestijnen het leven onmogelijk te maken en uiteindelijk hun vernietiging op het oog hebben. In de beschuldigingen wordt verwezen naar extreemrechtse Israëlische politici die recent pleitten voor deportatie van Palestijnen uit de Gazastrook en de vestiging van Joodse kolonisten in het gebied.
Waarom heeft Zuid-Afrika deze zaak aangespannen?
In het algemeen geldt dat alleen staten een aanklacht tegen een andere staat bij het Internationaal Gerechtshof kunnen indienen. In tegenstelling tot het Internationaal Strafhof, waar ook individuele personen kunnen worden aangeklaagd. Zuid-Afrika heeft zich opgeworpen als vertegenwoordiger van het Palestijnse volk, dat zelf formeel geen zaak in Den Haag aanhangig kan maken. Pretoria beroept zich op een verzoek van de Verenigde Naties, waarin de internationale gemeenschap wordt gevraagd „alles te doen wat in haar vermogen ligt om een eind te maken aan het risico van genocide tegen het Palestijnse volk”.
Tegelijkertijd is het niet voor niets dat juist Zuid-Afrika deze zaak aanspant. Het land kent een lange traditie van solidariteit met de Palestijnse zaak. Regeringspartij ANC heeft vanouds nauwe banden met de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie PLO. Die laatste steunde het ANC in de strijd tegen apartheid.
Ondanks de bloedige aanslagen van 7 oktober door Hamas, sprak de Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa binnen een week na het bloedbad zijn steun uit voor de Palestijnen. Zijn land verbrak ook de betrekkingen met Israël, in afwachting van een einde aan de oorlog in Gaza.
Welk verweer voert Israël tegen de beschuldigingen?
Israël mag vrijdag in eerste aanleg stelling nemen tegen de aantijgingen van Zuid-Afrika. Centraal zal daarbij staan het beroep op zelfverdediging. Israël beleefde op 7 oktober de grootste terroristische aanslag uit zijn geschiedenis. Bij de aanslagen door de Palestijnse terreurbeweging Hamas kwamen niet alleen 1200 Israëliërs om het leven, maar werden ook zo’n 240 gijzelaars meegenomen en hadden op grote schaal verkrachtingen en verminkingen plaats. Om de ernst daarvan te benadrukken, overweegt Israël om vrijdag de ongecensureerde beelden van de aanvallen in Den Haag te vertonen. Die onderstrepen volgens Jeruzalem de immoraliteit van de zaak voor het hof in Den Haag: die zou de aandacht compleet afleiden van de gruweldaden van Hamas afleiden.
Israël zal verder aanvoeren dat het er alles aan doet om het risico op burgerslachtoffers zo klein mogelijk te houden.
Bovendien zullen de verdedigers benadrukken dat Israël geen enkele intentie heeft om het Palestijnse volk uit te roeien.
Hoe succesvol is de claim van Zuid-Afrika?
Genocide is een van de moeilijkst te bewijzen misdaden in het internationale recht. De erbarmelijke humanitaire omstandigheden in de Gazastrook kunnen eenvoudig worden vastgesteld. Maar alleen al over de aantallen slachtoffers bestaan nauwelijks betrouwbare cijfers. En ook over de vraag wie voor welke gebeurtenissen verantwoordelijk is, lopen de meningen uiteen. Tekenend was de aantijging van Hamas dat Israël achter een beschieting op een ziekenhuis in Gaza-stad zou zitten, terwijl achteraf bleek dat een afgezwaaide Palestijnse raket de boosdoener was.
Veel lastiger is het om aan te tonen dat de Joodse staat doelbewust de vernietiging van het Palestijnse volk op het oog heeft. Dat bewijs kan zeker niet aan omstreden uitspraken van enkele bewindslieden worden opgehangen.
Welke gevolgen kan een vonnis van het hof hebben?
Zaken voor het Internationaal Gerechtshof nemen doorgaans veel tijd in beslag. Dat zal zeker gelden voor het vinden van een antwoord op de vraag of Israël zich daadwerkelijk aan genocide schuldig maakt. Een inhoudelijke uitspraak daarover kan wel enkele jaren duren. Mocht het hof van mening zijn dat de claim wegens volkerenmoord terecht is, dan zal een veroordeling volgen en mogelijk een toekenning van een vorm van genoegdoening aan de Palestijnen.
Problematischer voor de korte termijn is echter de voorlopige voorziening waarom Zuid-Afrika heeft gevraagd. Pretoria wil dat het hof een bevel uitvaardigt dat Israël de oorlog in Gaza per direct stopzet. Ook internationaal staat de Joodse staat onder grote druk om een staakt-het-vuren in acht te nemen. Mocht zo’n uitspraak er komen, dan kan Israël besluiten die naast zich neer te leggen.
Ongeacht het oordeel van het Internationaal Gerechtshof, zowel op de korte als de lange termijn, is de hele zaak vermoedelijk behoorlijk schadelijk voor het imago van Israël. Met de Zuid-Afrikaanse beschuldigingen komt Israël in het rijtje landen terecht die eerder een claim van genocide aan hun broek kregen, zoals Rusland, Myanmar, Servië en Rwanda.
